Reloaded

θεα της πρωινης δροσιας

Στην ελληνική μυθολογία με το όνομα Έρση είναι γνωστή κυρίως η μία από τις τρεις κόρες του βασιλιά των Αθηνών Κέκροπα και θεωρείται η προσωποποίηση της πρωινής δροσιάς, που πίστευαν ότι χάριζε στους ανθρώπους η Σελήνη.

Η Έρση ήταν ιέρεια της θεάς Αθηνάς στην Ακρόπολη. Μετά τη γέννηση του Ερεχθέα (ή του Εριχθονίου), η Αθηνά τοποθέτησε το βρέφος σε ένα μικρό κιβώτιο (κίστην) και το εμπιστεύθηκε στις κόρες του Κέκροπα, την Πάνδροσο, την Άγλαυρο και την Έρση, τις οποίες διέταξε να κρατήσουν κλειστό το κιβώτιο. Η Άγλαυρος και η Έρση δεν μπόρεσαν να αντισταθούν στην περιέργειά τους και άνοιξαν το κιβώτιο. Τότε είδαν μέσα ένα φίδι ή το βρέφος τυλιγμένο με φίδια. Το θέαμα αυτό τις τρόμαξε τόσο, ώστε τρελάθηκαν και γκρεμίστηκαν από την Ακρόπολη.

Σε ένα άλλο μύθο, ο θεός Ερμής ερωτεύθηκε κάποτε την Έρση και ζήτησε από την Άγλαυρο να τον βοηθήσει. Η θεά Αθηνά όμως έσπειρε στην ψυχή της Έρσης τη ζήλια και ο Ερμής απέτυχε. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή πάντως, η Έρση και ο Ερμής απέκτησαν ένα γιο, τον Κέφαλο (Βιβλιοθήκη Απολλοδώρου, Γ 14, 3). Μάλιστα σύμφωνα με μία επιγραφή το ιερατικό γένος των «Κηρύκων» στην Αθήνα θεωρούσε την Έρση και τον Ερμή ως γονείς του Κηρύκου.

Το όνομα «Έρση» το χρησιμοποιούσαν οι Αθηναίοι και ως ονομασία της Αθηνάς, προς τιμή της οποίας εόρταζαν τα Αρρηφόρια (από το «Ερσηφόρια»-«Ερρηφόρια»). Στην εορτή αυτή έπαιρναν μέρος 4 κορίτσια ηλικίας 7 ως 11 ετών, από τις ευγενέστερες οικογένειες των Αθηνών, τα οποία ζούσαν επί ένα χρόνο πάνω στην Ακρόπολη και ασχολούνταν με έργα σχετικά με τη γιορτή.

Με το όνομα Έρση αναφέρεται και η μία από τις δέκα μητέρες των Δαναΐδων, και συγκεκριμένα η μητέρα της Αδιάντης και της Ιπποδίκης.

[1]





Αρρηφόρια: Οι εορτές προς τιμή της γονιμοποιού δροσιάς Έρσης

Τα Αρρηφόρια ή Ερρηφόρια/Ερσηφόρια γιορταζότανε τον Αττικό μήνα Σκιροφοριών στην πόλη των Αθηνών. Ήταν μυστηριακές τελετουργίες προς τιμή της Θεάς Αθηνάς σε ανάμνηση της χορήγησης από την τελευταία στις θυγατέρες του Κέκροπος, την Πάνδροσο, την Άγλαυρο και την Έρση, μιας κίστις (μικρό κιβώτιο) όπου η Θεά είχε τοποθετήσει το βρέφος Ερεχθέα.

Σύμφωνα με την Μυθολογία η Έρση ήταν ιέρεια της θεάς Αθηνάς στην Ακρόπολη.

Μετά τη γέννηση του Ερεχθέα (ή του Εριχθονίου), η Αθηνά τοποθέτησε το βρέφος σε ένα μικρό κιβώτιο (κίστη) και το εμπιστεύθηκε στις κόρες του Κέκροπα, τις οποίες διέταξε να κρατήσουν κλειστό το κιβώτιο...

Η Άγλαυρος και η Έρση δεν μπόρεσαν να αντισταθούν στην περιέργειά τους και άνοιξαν το κιβώτιο. Τότε είδαν μέσα ένα φίδι ή το βρέφος τυλιγμένο με φίδια. Το θέαμα αυτό τις τρόμαξε τόσο, ώστε τρελάθηκαν και γκρεμίστηκαν από την Ακρόπολη. Μόνη τροφός του Ερεχθέα έμεινε η Πάνδροσος.

Η εορτή είχε να κάνει με το πέπλο της θεάς Αθηνάς και τα μυστικά της γονιμότητας. Στα χρόνια δε των Μυκηναίων η εορτή λεγόταν Ερσηφόρια (Έρση, Δροσιά + φέρει = Ερσηφόρια), της οποίας το όνομα θεωρείται η προσωποποίηση της πρωινής δροσιάς, που πίστευαν ότι χάριζε στους ανθρώπους η Σελήνη και η γιορτή γινόταν για την δροσιά του καλοκαιριού και τις πρώτες φθινοπωρινές βροχές όπου έτσι θα βλασταίνει η γη.

Η εορτή τούτη γινόταν, περίπου στις 9 Ιουνίου, (την 22η μέρα του μήνα Σκιροφοριών), ήταν δε μία από τις παλαιότατες και σίγουρα Μυκηναϊκές εορτές, την είχαν αφιερώσει στη θεά Έρση (Δροσιά), όπου έτσι μάλιστα αποκαλούσαν, αργότερα, την Πολιάδα Αθηνά.

Είναι οι εορτές όπου τιμούσαν την έλευση της γονιμοποιού δροσιάς, της Έρσης, του ουράνιου σπέρματος δηλ. που επιτρέπει στην Γη να χαρίσει τα αγαθά στους ανθρώπους.

Στη γιορτή λάμβαναν μέρος τέσσερα κορίτσια ηλικίας 7-11 ετών από επιφανείς οικογένειες της πόλης και ονομάζονταν Αρρηφόροι, οι "φέρουσες τα μυστικά".

Κατά την τέλεση της τελετουργίας, δυο Αρρηφόροι μετέφεραν τα μυστικά ιερά τελετουργικά αντικείμενα της θεάς, σύμβολα γονιμότητας, σε κάνιστρα, από τον Ναό της Αφροδίτης μέχρι την Ακρόπολη και οι άλλες δύο το ιερό πέπλο της θεάς Αθηνάς, το οποίο είχαν ήδη αρχίσει να υφαίνουν από την τελευταία ημέρα του μήνα Πυανεψιώνα .

Στον δρόμο απέφευγαν να συναντήσουν κάποιον και τηρούσαν σιγή. Δεν γνώριζαν το περιεχόμενο του κανίστρου που μετέφεραν. Μόνο κάποιες ιέρειες το γνώριζαν.

Η πομπή κατέληγε στο ιερό της Εν Κήποις Αφροδίτης κοντά στον Ιλισό. Μεταβαίνοντας στον υπόγειο χώρο, άφηναν τα ιερά αντικείμενα και έπαιρναν άλλα κάνιστρα, τα οποία μετέφεραν καλυμμένα στην Ακρόπολη, όπου τα παραλάμβανε η ιέρεια της Αθηνάς Πολιάδας, η οποία προερχόταν από το γένος των Ετεοβουτάδων. Η Ιέρεια αφότου παραλάμβανε τα "άρρητα αντικείμενα" παρέδιδε στα κορίτσια άλλα επίσης μυστυριώδη ιερά αντικείμενα, ίσως φιδόμορφους και φαλλόμορφους πλακούντες ( είδος άρτου).

Τα μυστικά τελετουργικά αντικείμενα δεν ήταν γνωστά ούτε στις Αρρηφόρους ούτε στην ίδια την ιέρεια. Η εορτή τέλειωνε με την αποδέσμευση των κοριτσιών από τον όρκο τους και την αντικατάστασή τους από άλλα κορίτσια.

Φορούσαν λευκό χιτώνα και χρυσά κοσμήματα, τρέφονταν με δημοσία δαπάνη και κατοικούσαν στο Αρρηφόριο οίκημα στην Ακρόπολη από το τέλος του μήνα Πυανεψιώνα μέχρι την αρχή της γιορτής. Έτρωγαν ένα ιδιαίτερο είδος άρτου, οι λεγόμενοι "ναστοί" ή τον "ανάστατον", και έπαιζαν στη σφαιρίστρα των Αρρηφόρων.

Ο Παυσανίας μας αναφέρει στο "Ελλάδος περιήγησις,Α 27,3":

"παρθένοι δύο τοῦ ναοῦ τῆς Πολιάδος οἰκοῦσιν οὐ πόῤῥω, καλοῦσι δὲ Ἀθηναῖοι σφᾶς ἀῤῥηφόρους· αὗται χρόνον μέν τινα δίαιταν ἔχουσι παρὰ τῇ θεῷ, παραγενομένης δὲ τῆς ἑορτῆς δρῶσιν ἐν νυκτὶ τοιάδε. ἀναθεῖσαί σφισιν ἐπὶ τὰς κεφαλὰς ἃ ἡ τῆς Ἀθηνᾶς ἱέρεια δίδωσι φέρειν, οὔτε ἡ διδοῦσα ὁποῖόν τι δίδωσιν εἰδυῖα οὔτε ταῖς φερούσαις ἐπισταμέναις—ἔστι δὲ περίβολος ἐν τῇ πόλει τῆς καλουμένης ἐν Κήποις Ἀφροδίτης οὐ πόῤῥω καὶ δι᾽ αὐτοῦ κάθοδος ὑπόγαιος αὐτομάτη—, ταύτῃ κατίασιν αἱ παρθένοι. κάτω μὲν δὴ τὰ φερόμενα λείπουσιν, λαβοῦσαι δὲ ἄλλο τι κομίζουσιν ἐγκεκαλυμμένον· καὶ τὰς μὲν ἀφιᾶσιν ἤδη τὸ ἐντεῦθεν, ἑτέρας δὲ ἐς τὴν ἀκρόπολιν παρθένους ἄγουσιν ἀντ᾽ αὐτῶν."

Τα Αρρηφόρια καταργήθηκαν δια νόμου, μαζί με πολλές άλλες τελετές, το 392μχ.

Στους αγροτικούς πληθυσμούς όμως επιβίωσαν μέχρι σήμερα με την μορφή του Κλήδονα .

Πολλές αγροτικές ομάδες στην Ελληνική ύπαιθρο τελούν κάθε χρόνο τον Κλήδονα του Άι-Γιαννιού που αρχίζει με το θερινό ηλιοστάσιο.

Από την παραμονή της εορτής ανάβουν φωτιές σε ξέφωτα και πλατείες.

Οι ανύπαντρες κοπέλες αντλούν από μια πηγή νερό και το μεταφέρουν προσέχοντας να μην συναντήσουν κανέναν στον δρόμο ( αμίλητο νερό) και τηρούν σιγή όπως στα αρχαία Αρρηφόρια...

[2]

Βιβλιογραφια

Emmy Patsi-Garin: «Επίτομο λεξικό Ελληνικής Μυθολογίας», εκδ. οίκος Χάρη Πάτση, Αθήνα 1969

Βιβλιοθήκη Απολλοδώρου, Γ 14, 3

Alcman, Fragment 57 (trans. Campbell, Vol. Greek Lyric II) (Greek lyric C7th B.C.) :
"Such things as are nurtured by Ersa (Dew), daughter of Zeus and Selene (Moon)."