Reloaded

Ο Βασιλιας των Θαλασσων

Ο Θεός Ποσειδών είναι γιος του Κρόνου και της Ρέας. Υπάρχουν πολλοί μύθοι σχετικοί με τη γέννησή του. Ένας από αυτούς αναφέρει ότι τον κατάπιε ο Κρόνος και ελευθερώθηκε όταν ο Θεός Ζευς έδωσε το βοτάνι της Μήτιδος στον πατέρα του και εξέμμεσε τα παιδιά που είχε φάει. Σε άλλους μύθους η γέννησή του είναι παρόμοια με αυτήν του Θεού Διός. Σύμφωνα με έναν από αυτούς και συγκεκριμένα της Ρόδου, λέγεται ότι η Ρέα ξεγέλασε τον Κρόνο και όταν γεννήθηκε ο Θεός Ποσειδών τον τύλιξε και τον παρέδωσε στην Καφείρα να τον μεγαλώσει και στους Τελχίνες, οι οποίοι έκαναν φασαρία για να μην ακουστεί το κλάμα του. Σύμφωνα πάλι με τον αρκαδικό μύθο, η Ρέα έκρυψε τον νεογέννητο Ποσειδώνα σε μια φάτνη και στον Κρόνο έδωσε να καταπιεί ένα νεογέννητο πουλάρι.

Ο Θεός Ποσειδών κατοικεί μερικές φορές στον Όλυμπο, στο παλάτι που του έφτιαξε ο Θεός Ήφαιστος, αλλά κυρίως στο παλάτι του βαθιά στην θάλασσα, μαζί με τη γυναίκα του, τη Νηρηίδα Αμφιτρίτη. Το παλάτι αυτό ο Όμηρος το τοποθετεί κοντά στις Αιγές, χωρίς βέβαια να φανερώνει το ακριβές σημείο.

Στην Γιγαντομαχία πολέμησε στο πλάϊ του Θεού Διός και μετά τη νίκη τους μοίρασαν τον κόσμο με κλήρο. Ο μεν Ζευς έλαβε τους ουρανούς και ο Ποσειδών την θάλασσα και όλο το υδάτινο στοιχείο επάνω στη Γη, ο δε αδελφός τους Πλούτων τον Κάτω Κόσμο. Τον Όλυμπο και την γη τα άφησαν αμοίραστα, ώστε να τα χαίρονται και οι τρεις τους.

Η κυριαρχία του στη γη δηλώνεται τόσο από το όνομά του, που προέρχεται (πιθανά) από το πόσις (αφέντης, κύριος) και δάων ή δη (γη) όσο και από τα προσωνύμια που του αποδίδονται όπως Γαιήοχος (αυτός που κατέχει τη γη, κοσμοκράτορας), καθώς και αυτά που αναφέρονται στη ιδιότητά του να δημιουργεί σεισμούς όπως Ενοσίχθων, Εννοσίγαιος (από το ένοσις = σεισμός, κίνηση και γαία, δηλαδή αυτός που κινεί, ταράζει την γη) αλλά και Μοχλευτήρ, Σεισίχθων, Δαμασίχθων, κλπ. Αναφέρεται επίσης ως γαίης κινητήρ στον ομηρικό ύμνο.

Ο συσχετισμός του με τους σεισμούς και την Γη ανάγεται σε πολύ παλαιές εποχές, κατά τις οποίες ο Θεός δεν είχε ακόμα συνδεθεί με τη θάλασσα, αλλά η αρχική του μορφή θα πρέπει να ήταν χθόνια. Υπήρχε μάλιστα και σχετική παράδοση, κατά την οποία ο τόπος των Δελφών ανήκε αρχικά από κοινού στον Ποσειδώνα και την Γη πριν περάσει στον Θεό Απόλλωνα.





Σύμφωνα με τον Παυσανία, ο Θεός Ποσειδών ήταν ένας από τους επιστάτες του χρησμού στους Δελφούς προτού να τους αναλάβει ο Ολύμπιος Απόλλων. Οι Θεοί Απόλλων και Ποσειδών λειτουργούν στενά σε πολλές περιπτώσεις, όπως λ.χ. στον αποικισμό. Ο Δελφικός Απόλλων παρέχει την έγκριση για την εγκατάσταση ανθρώπων σε αποικίες, ενώ ο Ποσειδών βοηθά δίνοντάς τους το εξαγνιστικό ύδωρ για την θυσία που αφορούσε την ίδρυση της αποικίας. Γι’ αυτό και οι πρόγονοί μας τον θεωρούσαν και θεμελιωτή των οίκων τους, επικαλούμενοι την προστασία του για τη σταθερότητα του εδάφους και την ασφάλεια των κτισμάτων. Έτσι λατρεύεται και ως Εδραίος, Ασφάλειος, Θεμελιούχος, Τειχοποιός, κλπ.

Ο Ποσειδών ανήκει στους πανάρχαιους ύψιστους Θούς, ο ερχομός όμως της λατρείας του ουρανίου Διός στις αρχές της δεύτερης χιλιετίας π.α.χ.χ. τον μετέτρεψε σε αδελφό του και από τότε εδραιώνει την κυριαρχία του στο υδάτινο στοιχείο. Συμβολίζει την αέναη κίνηση και τη ρευστότητα –όπως ακριβώς είναι η φύση του υγρού στοιχείου και κατ’ επέκταση τον κόσμο των συναισθημάτων. Και αυτό γιατί τα συναισθήματά μας δεν βρίσκονται ποτέ σε μια μόνιμη κατάσταση αλλά μεταβάλλονται ανάλογα με τις συνθήκες και το περιβάλλον. Δεν είναι τυχαίο ότι οι ψυχικές νόσοι αποδίδονταν στον μεγάλο αυτό Θεό που κινεί τα ανθρώπινα συναισθήματα με την τρίαινά του όπως τα ύδατα των ωκεανών. Κατά τους Στωϊκούς (Κικέρων «De Νatura Deorum» ΙΙΙ.25), ο Ποσειδών αποτελεί τη νοήμονα πνοή (το πνεύμα) και τη Θέληση.

Πάνω στο χρυσό άρμα του και με τη συνοδεία δελφινιών, ιππόκαμπων, γοργονών, και θαλάσσιων θεοτήτων σκίζει τα νερά, κρατώντας στα χέρια του την τρίαινα. Το όπλο αυτό ήταν δώρο κατ’ άλλους των Κυκλώπων, κατ’ άλλους των Τελχινών και το χρησιμοποίησε στην Γιγαντομαχία. Από τότε το κρατά συνέχεια και μ’ αυτό άλλοτε ανακινεί την θάλασσα, δημιουργώντας τεράστια κύματα και φοβερές τρικυμίες, ενώ άλλοτε την γαληνεύει. Γι’ αυτό και προσφωνείται Ποντομέδων (από το πόντος και μέδω = κυβερνώ), Αλίδουπος (από το αλς και δούπος= κρότος, βουητό), Βαρύκτυπος, Κυμοθαλής, Κοσμοσείτης. Οι ναυτικοί έκαναν πάντα σπονδές σε αυτόν πριν το ταξίδι τους, για να έχουν ήρεμη θάλασσα και ασφαλή επιστροφή στο σπίτι τους.

Η σχέση του Θεού Ποσειδώνα με τον ίππο αναφέρεται σε δύο τουλάχιστον περιοχές, την Αρκαδία και την Θεσσαλία. Σύμφωνα με τον θεσσαλικό μύθο, ο Θεός άφησε να προβάλλει ο πρώτος ίππος στον κόσμο κτυπώντας με την τρίαινά του το βράχο, γι’ αυτό και προσφωνείται και Πετραίος. Στην ίδια περιοχή υπάρχει η παράδοση ότι ο Θεός ενώθηκε με μια κόρη του Αιόλου, την Μελανίππη (το όνομα σημαίνει μαύρη φοράδα), την οποία πλησίασε με την μορφή ίππου.





Σε πολλά μέρη της Αρκαδίας, όπως στην Λυκόσουρα, την Μαντίνεια, την Φενεό και αλλού, έχει το προσωνύμιο Ίππιος, δηλαδή αυτός που αγαπάει τους ίππους. Εδώ συνδέεται ο μύθος της ένωσής του με την Θεά Δήμητρα (Γη-μήτηρ) όπου εκείνη, προσπαθώντας να τον αποφύγει, μεταμορφώθηκε σε φοράδα και εκείνος σε άτι και από την ένωσή τους γεννήθηκε ο ίππος Αρ(ε)ίων. Επίσης από την ένωσή του με τη Μέδουσα βγήκε το φτερωτό άλογο Πήγασος. Η σχέση του Θεού με τον ίππο φαίνεται ακόμα και στον μύθο του διαγωνισμού με την Θεά Αθηνά για την πολιουχία των Αθηνών. Όταν κτύπησε με την τρίαινά του τον βράχο, ξεπήδησε ένα άτι και ανέβλυσε αλμυρό νερό.

Ο Θεός Ποσειδών είναι σκληρός όταν θέλει να τιμωρήσει όσους ασεβούν, όμως από την άλλη παραστέκεται σε όσους έχουν την ανάγκη του. Και αυτό αποδεικνύεται αφενός από την συμμετοχή του στον Τρωϊκό Πόλεμο, όπου τάχθηκε στο πλευρό των Αχαιών για να εκδικηθεί τον Λαομέδοντα για την συμπεριφορά του απέναντί του, καθώς και στον κατατρεγμό του Οδυσσέως όχι μόνον επειδή τύφλωσε τον γιο του Πολύφημο, αλλά κυρίως για την αλαζονεία του απέναντι στον Θεό, αφετέρου δε από την βοήθεια που προσέφερε στην ετοιμόγεννη Λητώ και στην Ιώ, που πέρασε το Ιόνιο πέλαγος το οποίο είχε προηγουμένως γαληνέψει ο Θεός για να μπορέσει εκείνη να το διασχίσει.

Αυτό υποδηλώνει μια διττή φύση, όπως ακριβώς είναι και η ιδιότητα των υδάτων: στην ήρεμη / ήμερη μορφή τους απ’ τη μια είναι γονιμοποιός δύναμη –όταν ενωθούν με τη γη την οποία κάνουν να καρποφορήσει και μαζί καθαρτήρια δύναμη, αφού τα ύδατα έχουν την ιδιότητα να εξαγνίζουν, ακριβώς επειδή είναι κρυστάλλινα και διάφανα. Απ’ την άλλη, η οργή τους μπορεί να προκαλέσει θεομηνίες που καταστρέφουν τα πάντα στο πέρασμά τους και εκδηλώνεται με τους σεισμούς και τις τρικυμίες.

Τα παιδιά του Θεού είναι γνωστοί ήρωες όπως ο Θησέας, ο Μινύας, ο Ωρίωνας, ο Ναύπλιος, ο Εύμολπος, ο Μαχάωνας και ο Ποδαλείριος (κατά μία εκδοχή), αλλά και άγρια τέρατα όπως ο Σκίρωνας, ο Βούσιρης, ο Ανταίος, ο Προκρούστης και άλλοι. Ενώ είναι Θεός καθ’ όλα σεβαστός, ατύχησε σε ένα πράγμα: όποια πόλη διεκδικούσε, την έχανε από κάποιον άλλον Θεό. Την Αθήνα από την Θεά Αθηνά, το Άργος από την Θεά Ήρα, την Κόρινθο από τον Θεό Ήλιο και την Θεά Αφροδίτη (τελικά όμως την μοιράστηκε μαζί τους και κράτησε την περιοχή του Ισθμού), την Αίγινα από τον Θεό Δία, τους Δελφούς από τον Θεό Απόλλωνα, τη Νάξο από τον Θεό Διόνυσο. Παρ’ όλα αυτά, οι άνθρωποι τον τιμούσαν και τον σέβονταν και ναοί του υπήρχαν σε όλη την Ελλάδα. Οι Μαντινείς τον θεωρούσαν πολιούχο Θεό τους και είχαν τρίαινες επάνω στις ασπίδες τους, ενώ σημαντικά κέντρα λατρείας του υπήρξαν ο Πόρος, ο Τάρας, η Μαντινεία, το Ταίναρο, η Ποσειδωνία, η Κόρινθος, η Τήνος και το Σούνιο.





Τα ιερά του ζώα είναι το δελφίνι (από την εποχή των Πελασγών, ως σύμβολο της θαλασσοκρατίας), ο λευκός ίππος, ο ταύρος και η νήσσα, τα «ιερεία» του αγριόχοιροι ή μαύροι ταύροι (ως «Ενοσί¬χθων» Θεός), λευκοί ίπποι και ενόρχεις κριοί και σύμβολά του η τρίαινα (σύμβολο της συνεχούς επαναδιεκ¬δίκησης σε γη, αέρα και πόντο, αλλά και αντιμετώπι¬σης κάθε απόπειρας σφετερισμού Δυνάμεων κι Ενεργει¬ών) το κοχύλι και -όμοια με τον Θεό Δία- ο ισοσκελής σταυρός. Χρώμα του το βαθύ γαλάζιο (θέληση, ύδωρ) και το κοραλλί και ιερός αριθμός του το 8 (γι’ αυτό και του αφιέρωναν την 8η μέρα κάθε μηνός).

Στην ρωμαϊκή θρησκεία αντίστοιχος Θεός είναι ο Νεπτούνους (Neptunus), Θεός του ύδατος και της θάλασσας, προστάτης της γεωργικής παραγωγής και πολέμιος της ξηρασίας. Αδέλφια του είναι ο Jupiter (Ζευς) και ο Pluto (Πλούτων). Η ρωμαϊκή αντίληψη για τον Θεό επηρεάστηκε πολύ από τον Θεό Νεθούνς (Nethuns) των Ετρούσκων, κύριο των θαλασσών, κυβερνήτη του βάθους των ωκεανών και της ανθρώπινης ψυχής. Αρχικά επρόκειτο για έναν Θεό ιταλικής προέλευσης, ο οποίος ήταν σύζυγος της Σαλασίας, μιας θεότητας του αλμυρού νερού. Το 399 π.α.χ.χ. ταυτίστηκε κανονικά με τον Ποσειδώνα, όταν τα Σιβυλλικά Κείμενα διέταξαν να γίνει μια τελετή προς τιμήν του (Lectisternium).

Ο Νεπτούνους συσχετιζόταν και με το γλυκό νερό (το έτος 206 π.α.χ.χ., όπως έχει καταγραφεί από τους ιστορικούς, ο ρωμαϊκός του βωμός ύδρωνε από γλυκό νερό) σε αντιδιαστολή με τον Ωκεανό, Θεό του υδάτινου κόσμου που περιέβαλλε τη Γη. Όπως και ο Ποσειδών, έτσι και ο Νεπτούνους, τιμάτο από τους Ρωμαίους ως Θεός των ίππων. Η προς τιμήν του γιορτή, τα Νεπτουνάλια (Neptunalia), που ήσαν η επίσημη αργία για τους λιμενεργάτες, λάμβανε χώρα στις 23 Ιουλίου κάθε έτους. Μέσα στην πόλη της Ρώμης έστεκαν δύο δικοί του Ναοί, ενώ μεγάλο λατρευτικό κέντρο του ήταν επίσης το Anzio, όπου τον τιμούσαν μαζί με την Γαλήνη και τους 4 Αέρηδες. [1]

Βιβλιογραφια

Σημείωση: Επειδή όποιο αρχαίο κείμενο της ελληνικής γραμματείας και να κοιτάξετε θα βρείτε αναφορές για τους θεούς του Ολύμπου, παραθέτουμε ενδεικτικά την ακόλουθη βιβλιογραφία:

Θεογονία του Ησίοδου

Όμηρος, Ιλιάδα

Όμηρος, Οδύσσεια

Ομηρικοί 'Υμνοι

Νόννος, Διονυσιακά

Απολλώνιος Ρόδιος, Αργοναυτικά