ΑΛΚΗΣΤΗ
Η Άλκηστη ήταν κόρη του Πελία, βασιλιά της Ιωλκού, που έστειλε τον ανιψιό του Ιάσονα να ανακτήσει το Χρυσόμαλλο Δέρας. Μητέρα της ήταν η Αναξίβια, κόρη του Βίαντα, αδελφού του μάντη Μελάμποδα, και της Προιτίδας Λυσίππης· κατά άλλη εκδοχή μητέρα της ήταν η Φιλομάχη ή Φυλομάχη. Αδελφός της ήταν ο Άκαστος και είχε τρεις ακόμη ή περισσότερες αδελφές, τις οποίες ξεπερνούσε κατά πολύ σε ομορφιά και ευσέβεια. Ήταν η μόνη από τις αδελφές που δεν πήρε μέρος στις μαγγανείες της Μήδειας, για να κάνει, υποτίθεται, ξανά νέο τον πατέρα τους Πελία.
Αν και πολύφερνη νύφη σε ισχυρούς μνηστήρες, η Άλκηστη δεν δεχόταν κανέναν για άντρα της, κάτι που έκαμνε τη θέση του Πελία επισφαλή. Τη ζήτησε σε γάμο και ο Άδμητος, ο γιος του Φέρητα, που βασίλευε στις Φερές, και ο πατέρας της υποσχέθηκε ότι θα του τη δώσει με τον όρο να ζέψει σε μια μέρα το άρμα του με ένα λιοντάρι και έναν κάπρο (Ἄδμητός τε ζευγνύων ἐστὶν ὑπὸ τὸ ἅρμα κάπρον καὶ λέοντα, Παυσ. 3.18.16), και με αυτό να επισκεφτεί την κόρη του. Καθόλου δεν δυσκολεύτηκε ο Άδμητος σε αυτό, όχι βέβαια χωρίς τη βοήθεια κάποιου θεού, του Απόλλωνα.
Αυτός τον βοήθησε σε αντάλλαγμα του γεγονότος ότι ο Άδμητος τον είχε δεχθεί στη δούλεψή του ως ποινή στον θεό από τον Δία, γιατί είχε σκοτώσει τους Κύκλωπες. Επιπλέον, σε όλη τη διάρκεια της δουλικής υπηρεσίας του στον Άδμητο δεν υπήρξε δέκτης ταπεινωτικής και προσβλητικής συμπεριφοράς από την πλευρά του, κάτι που ο Άδμητος θα μπορούσε να κάνει ατιμώρητα λόγω της θέσης στην οποία βρισκόταν ο Απόλλωνας. Όμως την ημέρα του γάμου, τελώντας τις γαμήλιες θυσίες ο Άδμητος, λησμόνησε να θυσιάσει και προς τιμή της Άρτεμης· γι’ αυτό, μόλις άνοιξε τον νυφικό θάλαμο, τον βρήκε γεμάτο από κουλουριασμένα φίδια που είχε στείλει η Άρτεμη.
Ο Άδμητος τα εξόντωσε, αλλά και πάλι χάρη στη βοήθεια του Απόλλωνα, ο οποίος έκανε και μια τρίτη παρέμβαση για χάρη του ευνοούμενού του. Καθώς ήταν γραφτό του να πεθάνει νέος, ο Απόλλωνας μέθυσε τις Μοίρες και τις παρακάλεσε να αναβάλουν τον θάνατό του. Εκείνες δέχθηκαν, όμως με τον όρο να πάρει κάποιος άλλος τη θέση του. Ποιος όμως θα το έκαμνε αυτό, τη στιγμή μάλιστα που ούτε οι γέροντες γονείς του δεν έδειξαν προθυμία; Προθυμοποιήθηκε η Άλκηστη. Για τη σωτηρία της και για το τέλος του μύθου υπάρχουν διάφορες εκδοχές. Την έστειλε, λένε, πίσω η Κόρη, γιατί τη σπλαχνίστηκε· ή κατέβηκε στον Άδη και την έφερε πάλι πίσω στον επάνω κόσμο και στον άνδρα της ο Ηρακλής, γιατί τον λυπήθηκε που έλιωνε από τη θλίψη του· ή ο Ηρακλής πάλεψε με τον ίδιο τον Θάνατο και κατάφερε να κρατήσει τη γυναίκα.
Αυτή η τελευταία εκδοχή υιοθετήθηκε από τον Ευριπίδη στην ομώνυμη τραγωδία, που αποτελεί και το πρώτο χρονολογικά σωζόμενο έργο του ποιητή (438 π.Χ.). Το έργο αρχίζει και τελειώνει τη μέρα που η Άλκηστη οδηγείται στον Κάτω Κόσμο από τον Θάνατο και πάλι πίσω στον Επάνω από τον Ηρακλή που εμφανίζεται στο παλάτι εκείνη την ημέρα σαν από μηχανής, όχι βέβαια θεός, αλλά, έστω, ημίθεος. Ο Ηρακλής έφτασε στο παλάτι την ώρα που όλοι θρηνούσαν τη νεκρή βασίλισσα.
Ο βασιλιάς, θέλοντας να κρατήσει τους νόμους της φιλοξενίας, ζήτησε από τους υπηρέτες του να μην πουν τίποτε στον ξένο και να τον περιποιηθούν. Αυτός, τρώγοντας και πίνοντας, έκανε παράταιρη με το γεγονός που βάραινε το παλάτι φασαρία και προκάλεσε τη δυσαρέσκεια των δούλων που αγαπούσαν τη βασίλισσά τους. (Ευρ., Άλκ. 747-772 (1)) Όταν ο Ηρακλής κατάλαβε τι συνέβαινε στο παλάτι, πάλεψε με τον Θάνατο και έσωσε την Άλκηστη. (Ευρ., Άλκ. 840-860 (2)) Στο μεταξύ, γύρω από την ετοιμοθάνατη και μετά νεκρή Άλκηστη εκτυλίχθηκαν ιλαροτραγικά επεισόδια, όπου οι ήρωες δοκιμάζονται φτάνοντας μέχρι τα έσχατα όριά τους μπροστά στο αγωνιώδες ερώτημα του θανάτου κι αν η αγάπη, μάλιστα ενός γονιού προς το παιδί, μπορεί να νικήσει τον φόβο του θανάτου. (3)
Φυσικά, μέσα από τα ερωτήματα αυτά και τις αμφιβολίες παραμένει το ιδεώδες της γυναίκας που θυσιάζεται για τον άνδρα της — αυτό παραμένει. Ο Όμηρος χαρακτήρισε την Άλκηση εἶδος ἀρίστη τόσο ως κόρη όσο και ως σύζυγος αλλά και μητέρα του Εύμηλου, που έλαβε μέρος στον Τρωικό πόλεμο, και της Περιμήλης, που γέννησε τον Μάγνητα από τον Άργο, τον γιο του Φρίξου, και που έγινε ο επώνυμος ήρωας των Μαγνήτων.
Σημειωσεις - Πηγες
1.
Ο Ηρακλής φιλοξενούμενος του Άδμητου
ΥΠΗΡΕΤΗΣ
Ξένους ως τώρα πάμπολλους είδα, από κάθε χώρα,
που ήρθανε στου Άδμητου ετούτο το παλάτι,
και τους καλοτραπέζωσα· μα απ’ αυτόν τον ξένο
χειρότερο τα μάτια μου δεν είχαν αντικρίσει!
Πρώτον, κοιτάει τ’ αφεντικό στο πένθος βουτηγμένο,
και μπαίνει μέσα, το τολμάει τις πόρτες να ανοίξει
ύστερα, αν και έμαθε τη συμφορά που βρήκε το βασιλιά,
αδιάντροπα δέχτηκε φαγοπότια·
πρόσταξε μάλιστα να ’ρθει κι ό,τι καθυστερούσε!
Πήρε και στη χερούκλα του το κίσσινο ποτήρι
και ήπιε μπρούσκο άσμιχτο της μελανής μητέρας,
ώσπου η πύρα του κρασιού τού ήρθε στο κεφάλι.
Και τότε με κλαδιά μυρτιά στέφει την κεφαλή του
γαβγίζοντας παράφωνα… Κι άκουγες δυο τραγούδια:
Το γκάρισμά του απ’ τη μια, που δεν έδινε δυάρα
για το κακό του Άδμητου, κι από την άλλη οι δούλοι
να κλαίμε για τη δέσποινα —Μα δακρυσμένα μάτια
δε δείχναμε· ο βασιλιάς μάς το ’χε απαγορέψει—
Και τώρα εγώ στα δώματα ταΐζω έναν ξένο,
κάποιον κακούργο και ληστή, κανέναν λωποδύτη,
κι έβγαλαν έξω την κυρά χωρίς τη συνοδειά μου,
χωρίς αποχαιρετισμό στη δέσποινα και θρήνο,
που ήτανε μάνα σωστή για με κι όλους τους δούλους…
Χίλιες φορές μας γλίτωσε από μυριάδες πάθια
γλυκαίνοντας τον άνδρα της… Και πώς να μη μισήσω
τον ξένο που φορτώθηκε εδώ στη συμφορά μας;
(Ευρ., Άλκ. 747-772, μετ. Κ. Χρηστομάνος)
2.
Ο Ηρακλής κι ο Χάροντας
Πρέπει να σώσω τη γυναίκα αυτή που τώρα ό,τι πέθανε, την Άλκηστη,
και στο σπίτι τούτο πίσω να τηνε φέρω,
για να κάνω χάρη στον Άδμητο.
Θα πάω να παραφυλάξω των νεκρών τον μαυροφορεμένο βασιλιά,
τον Θάνατο, θα τονε βρω, μου φαίνεται,
κοντά στον τάφο το αίμα να πίνει απ’ τα σφαχτά.
Κι αν τονε πιάσω έξαφνα,
φυλάγοντάς του εκεί καρτέρι, και τον αγκαλιάσω με τα χέρια μου,
κανείς δεν θα μπορέσει,
σαν θα του σφίγγω έτσι τα πλευρά,
να τονε βγάλει από τα χέρια μου, προτού μ’ αφήσει τη γυναίκα.
Κι αν δεν πετύχω πια σε τούτο το κυνήγι,
και δεν πάει να πιει το πηγμένο αίμα,
θα πάω εγώ κάτω,
στ’ ανήλιαγα βασίλεια της Περσεφόνης και του Πλούτωνα.
Και θα τους τη ζητήσω· κι ελπίζω την Άλκηστη
να φέρω απάνω, στην αγκαλιά του Άδμητου,
[που σαν φίλος στ’ ανάκτορο
με δέχτηκε και δε μ’ απόδιωξε
μόλο που ήταν χτυπημένος από τέτοια συμφορά.
Το αντίθετο, με γενναιότητα μου το ’κρυβε,
σεβόμενος τον ξένο, εμένα.
Ποιος Θεσσαλός, στ’ αλήθεια, είναι πιο φιλόξενος,
ή ποιος Έλληνας ακόμα;
Το λοιπόν μεγάλον άντρα πρέπει μ’ αρχοντιά να ευεργετείς.]
(Ευρ., Άλκ. 840-860, μετ. Κ. Χρηστομάνος)
3.
Ο σκηνοθέτης Θωμάς Μοσχόπουλος, σε σημείωμα που έγραψε για την παράστασή του από το Εθνικό Θέατρο το καλοκαίρι του 2016, παρατηρεί τα εξής: «Η αμφιθυμία των ηρώων και η απογύμνωση τους μέσα από την ακραία και δημόσια έκθεσή τους δεν οδηγεί παρ’ όλα αυτά σε αποκαθήλωση ούτε και βέβαια σε αποθέωση τους. Είναι σαν ο ποιητής να εμφανίζει μια πλήρως ανάγλυφη και καθόλου εξιδανικευμένη εικόνα του Ανθρώπου που αγωνιά απέναντι στο άγνωστο του θανάτου ενώ διερωτάται για τον ρόλο της «θεϊκής παρέμβασης» στη ζωή του και τη δική του ευθύνη για όσα παθαίνει».
Σε μια εποχή κρίσιμη για την αθηναϊκή δημοκρατία —λίγο μετά τα εγκαίνια του Παρθενώνα και λίγο πριν από το ξέσπασμα του Πελοποννησιακού πολέμου— ο Ευριπίδης με την τέχνη του θεάτρου που κατείχε καλά έθετε στο κοινό του ερωτήματα που απασχολούσαν τη φιλοσοφική σκέψη της εποχής του, και όχι μόνο. Με ποιον τρόπο τίθενται τέτοιου είδους ερωτήματα; Η Άλκηστη ήταν το τέταρτο της καθιερωμένης τετραλογίας, τη θέση δηλαδή που κανονικά θα έπαιρνε ένα σατυρικό δράμα. Όμως, το έργο, λέει ο Μοσχόπουλος, «δεν είναι σατυρικό δράμα, μια και ο χορός δεν αποτελείται από σατύρους. Ούτε και τραγωδία θα μπορούσε να χαρακτηριστεί μια και το κωμικο-ειρωνικό στοιχείο αφήνει έντονο το χνάρι του στην υπόθεση όσο και στους χαρακτήρες και ταυτοχρόνως έχει και happy (;) end. Γι’ αυτό και οι μελετητές του έργου συχνά για να το περιγράψουν καταλήγουν στον χαρακτηρισμό τραγικωμωδία.»
Πραγματευόμενος την έννοια του νόμου στην Άλκηστη ο Ευριπίδης εξετάζει, εστιάζοντας στη συμπεριφορά και στα λόγια των πρωταγωνιστών αλλά και στα επιχειρήματα εκείνων που τους κρίνουν, ποια είναι τα πραγματικά ερείσματα στα οποία στηρίζεται η καθεστηκυία κοινωνική τάξη. Χωρίς να ασκεί ανοιχτά κριτική σε βαθιά ριζωμένες αξίες της αθηναϊκής κοινωνίας […] τις ελλείψεις της και αφήνει να εννοηθεί, χωρίς να το δηλώνει ρητά, ποια θα μπορούσε να είναι μια νέα κοινωνική δομή, πιο σύμφωνη με τις πραγματικές αρχές από τις οποίες εκείνη προέκυψε. Στην περίπτωση του νόμου ο Ευριπίδης προτείνει να θεμελιωθεί ο σεβασμός σε αυτόν όχι στην παλαιότητα ούτε στο πόσο αποτελεσματικά εφαρμόζεται αλλά στην αγαθότητα που αυτός ενέχει και στο κατά πόσον είναι σύμφωνος με την ανθρώπινη φύση. Μας αποτρέπει άρα από το να θεωρήσουμε ότι υφίσταται πλήρης ταύτιση ανάμεσα στους ηθικούς κανόνες και στους κοινωνικούς θεσμούς. (Maria Jose Martin Velasco, Οι χαρακτήρες στην Άλκηστη του Ευριπίδη και Η στάση τους απέναντι στον νόμο)
"Ελληνικός Πολιτισμός"
Η εφαρμογη μας για το κινητο σου
Κατέβασε και εσύ την εφαρμογή μας για το κινητό σου "Ancient Greece Reloaded"