ΛΑΔΩΝΑΣ (δρακοντας)
Ο Δρακος που φυλαγε τα χρυσα «Μηλα των Εσπεριδων»
Και η Κητώ, γέννησε τελευταίο, αφού με το Φόρκη έσμιξε ερωτικά,
φίδι δεινό που στης γης της σκοτεινής τα βάθη,
στα μακρινά τα πέρατα, τα ολόχρυσα φυλάγει μήλα.
(Ησ., Θεογ. 333-335, μετ. Στ. Γκιργκένης)
Εκτός από τον θεό ποταμό Λάδωνα της Αρκαδίας, υπήρχε και ο ομώνυμος δράκοντας, γιος του Φόρκη και της Κητώς, τελευταίος γόνος των ερωτικών του ενώσεων, ή του Τυφώνα και της Έχιδνας ή της Γης. Ήταν φίδι δεινό που στης γης της σκοτεινής τα βάθη, / στα μακρινά τα πέρατα, τα ολόχρυσα φυλάγει μήλα (Ησ., Θεογ. 333-335, μετ. Στ. Γκιργκένης).
Ήταν αθάνατο, είχε εκατό κεφάλια και έβγαζε όλων των ειδών τις φωνές. Με τα πολλά του κεφάλια ήταν ο άγρυπνος φύλακας των χρυσών μήλων των Εσπερίδων.
Συνήθως, ο κήπος αυτός τοποθετείται δυτικά, στη Λιβύη. Έτσι, στη Θεογονία του Ησιόδου (στ. 337-345) ο ήλιος βυθίζεται μέσα σε χρυσό κύπελλο στα κυκλικά νερά του Ωκεανού, που εκτείνεται στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα περιβάλλοντας τη γη, και αφού τα διασχίσει από τον κήπο των Εσπερίδων μέχρι τη γη των Αιθιόπων φτάνει πάλι στην ανατολή λίγο πριν την αυγή. Ο Απολλόδωρος πάλι υποστηρίζει ότι ο κήπος βρίσκεται στη χώρα του Άτλαντα, στους Υπερβόρειους. Όπου και να βρισκόταν ο κήπος, τα μήλα ήταν το γαμήλιο δώρο της Γης στους γάμους του Δία με την Ήρα. Μαζί με αυτόν τα φύλαγαν και οι Εσπερίδες νύμφες, η Αίγλη, η Ερύθεια, η Εσπερία, η Αρέθουσα (1).
Τον σκότωσε ο Ηρακλής επιτελώντας έναν από τους άθλους του και η Ήρα τον περιέλαβε στους αστερισμούς. Πρόκειται για τον αστερισμό του Δράκοντα (για τον οποίο βέβαια υπάρχουν και άλλες ταυτίσεις) και ο οποίος, όπως στη «ζωή» του ήταν, άγρυπνος, έτσι και στον ουρανό ήταν αειφανής. Κάτω από τον αστερισμό του Δράκοντα και πάνω από της Λερναίας Ύδρας υπάρχει αστερισμός που μοιάζει με μορφή γονατισμένη και ταυτίστηκε από τον Ερατοσθένη με τον Ηρακλή, γιατί είχε επιφέρει τον θάνατο και των δυο στα πλαίσια της επιτέλεσης των άθλων του. (Ερατοσθένης, Καταστερισμοί (13 και 14))
Ο Ιωάννης Πεδιάσιμος (1250-αρχές 14ου αιώνα) ή Πόθος ή Γαληνός, βυζαντινός πολυμαθής λόγιος (αστρονόμος, ποιητής, κληρικός, μαθηματικός, μουσικός, φυσικός φιλόσοφος...) που έζησε και δίδαξε σε Κωνσταντινούπολη, Οχρίδα, Θεσσαλονίκη, έδωσε μια φυσιοκρατική ερμηνεία του μύθου του Λάδωνα και των γονιών του· ότι η Κητώ είναι αναθυμιάσεις που ο αέρας στέλνει πολύ μακριά (στην Εσπερία), ο Φόρκυς είναι η περιφορά των υδάτων από την οποία, προς το τέλος του καλοκαιριού, δημιουργούνται νέφη (ο δράκων), που φτάνουν στα πιο βαθιά κοιλώματα της γης και κρύβουν τα λάμποντα και ορατά αστέρια (χρυσά μήλα των Εσπερίδων) (Ιωάννης Γαληνός, Εις την Ησιόδου Θεογονίαν αλληγορίαι, (321-322) ).
Βιβλιογραφια Και Παραπομπες
1.
Σε παράσταση σε ερυθρόμορφη υδρία του ζωγράφου του Μειδία, 410 π.Χ. (Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο, Ε 224), αναγράφονται διαφορετικά τα ονόματα τριών από τις Εσπερίδες –Λιπάρα, Χρυσόθεμη, Αστερόπη, ενώ το όνομα μιας άλλης, της Εσπερέθουσας υποδεικνύει ως τόπο του κήπου την Ήλιδα, όπου βρίσκεται η γνωστή πηγή Αρέθουσα.
(13 και 14).
Οι αστερισμοί του «Δράκοντα» και του «ἐν γόνασι Ηρακλέους»
Οὗτός ἐστιν ὁ μέγας τε καὶ δι᾽ ἀμφοτέρων τῶν Ἄρκτων κείμενος· λέγεται δὲ εἶναι ὁ τὰ χρύσεα μῆλα φυλάσσων, ὑπὸ δὲ Ἡρακλέους ἀναιρεθείς· ᾧ καὶ ἐν τοῖς ἄστροις τάξις ἐδόθη δι᾽ ῞Ηραν, ἣ κατέστησεν αὐτὸν ἐπὶ τὰς Ἑσπερίδας φύλακα τῶν μήλων· Φερεκύδης γάρ φησιν, ὅτε ἐγαμεῖτο ἡ ῞Ηρα ὑπὸ Διός, φερόντων αὐτῇ τῶν θεῶν δῶρα τὴν Γῆν ἐλθεῖν φέρουσαν τὰ χρύσεα μῆλα· ἰδοῦσαν δὲ τὴν ῞Ηραν θαυμάσαι καὶ εἰπεῖν καταφυτεῦσαι εἰς τὸν τῶν θεῶν κῆπον, ὃς ἦν παρὰ τῷ Ἄτλαντι· ὑπὸ δὲ τῶν ἐκείνου παρθένων ἀεὶ ὑφαιρουμένων τῶν μήλων κατέστησε φύλακα τὸν ὄφιν ὑπερμεγέθη ὄντα· μέγιστον δὲ ἔχει σημεῖον· ἐπίκειται δὲ αὐτῷ Ἡρακλέους εἴδωλον, ὑπόμνημα τοῦ ἀγῶνος Διὸς θέντος ἐναργέστατον τῇ σχηματοποιίᾳ. Ἔχει δὲ ἀστέρας ἐπὶ μὲν τῆς κεφαλῆς λαμπροὺς γ, ἐπὶ δὲ τοῦ σώματος ἕως τῆς κέρκου ιβ παραπλησίους ἀλλήλοις· <τοὺς πάντας ιε>· [διεστὼς δὲ διὰ τῶν Ἄρκτων].
(Ερατοσθένης, Καταστεριμοί 1.3.2-19)
Επειδή το Ἡρακλέους εἴδωλον μοιάζει γονατισμένο ο αστερισμός αυτό αποκαλείται ὁ ἐν γόνασι
(Ίππαρχος, Πτολεμαίος), ἐν γούνασι (Εύδοξος), ὀκλάζων =ο γονατιστός (Άρατος).
Οὗτος, φασίν, Ἡρακλῆς ἐστιν ὁ ἐπὶ τοῦ Ὄφεως βεβηκώς· ἐναργῶς δὲ ἕστηκε τό τε ῥόπαλον ἀνατετακὼς καὶ τὴν λεοντῆν περιειλημένος· λέγεται δέ, ὅτε ἐπὶ τὰ χρύσεα μῆλα ἐπορεύθη, τὸν ὄφιν τὸν τεταγμένον φύλακα ἀνελεῖν· ἦν δὲ ὑπὸ ῞Ηρας δι᾽ αὐτὸ τοῦτο τεταγμένος ὅπως ἀνταγωνίσηται τῷ Ἡρακλεῖ· ὅθεν ἐπιτελεσθέντος τοῦ ἔργου μετὰ <μεγίστου> κινδύνου ἄξιον ὁ Ζεὺς κρίνας τὸν ἆθλον μνήμης ἐν τοῖς ἄστροις ἔθηκε τὸ εἴδωλον· ἔστι δὲ ὁ μὲν ὄφις μετέωρον ἔχων τὴν κεφαλήν, ὁ δ᾽ ἐπιβεβηκὼς αὐτῷ καθεικὼς τὸ ἓν γόνυ, τῷ δ᾽ ἑτέρῳ ποδὶ ἐπὶ τὴν κεφαλὴν ἐπιβαίνων, τὴν δὲ δεξιὰν χεῖρα ἐκτείνων, ἐν ᾗ τὸ ῥόπαλον, ὡς παίσων, τῇ δ᾽ εὐωνύμῳ χειρὶ τὴν λεοντῆν περιβεβλημένος.
(Ερατοσθένης, Καταστεριμοί 1.4)
(321-322).
Κητώ, Φόρκης, Λάδωνας. Φυσιοκρατική ερμηνεία του μύθου τους
Εἰς τὴν Ἡσιόδου Θεογονίαν ἀλληγορίαι, 321-322
Λέγεται ότι η Κητώ συνευρέθηκε με τον Φόρκη και γέννησε νεότερο τέκνο τον δράκοντα, που φυλάει τα χρυσά μήλα στα πέρατα της γης, καθόσον, επειδή ο ήλιος, που τώρα φτάνει δυνατός σ’ εμάς, διασκορπίζει από τον δικό μας αέρα τις αναθυμιάσεις, συμβαίνει κάποτε ζοφερές αναθυμιάσεις να διώχνονται στα πιο μακρινά από εμάς μέρη και να μαζεύονται εκεί. Γιατί δεν θα ήταν λογικό να μην απομένει κανένα μέρος για το σύνολο των αναθυμιάσεων αυτού του είδους, οι οποίες λέγεται ότι φυλάγουν τα χρυσά μήλα, που θα πει ότι καλύπτουν τα λαμπερά και χρυσαφένια αστέρια, γιατί μπαίνουν μπροστά τους και τα συσκοτίζουν. Η Κητώ θα μπορούσε να είναι η αναθυμίαση που καίγεται και εξατμίζεται από τις ηλιακές ακτίνες. Ο Φόρκυς θα μπορούσε να είναι η περιφορά των υδάτων, από τα οποία τελευταία στη διάρκεια του θέρους γεννιέται ο δράκων για τον οποίο μιλήσαμε προηγουμένως, δηλαδή τα νέφη που υπάρχουν στα κλίματα τα αντίθετα με το δικό μας, τα οποία η παράδοση τα ονομάζει όπως είπαμε δράκοντες, είτε λόγω του σχήματος των νεφών αυτού του είδους (γιατί πολλά από αυτά τα νέφη μπορεί να δει κανείς ότι έχουν το σχήμα δράκοντα), είτε επειδή βγάζουν ένα σφύριγμα και κρότο, είτε επειδή στέκονται εμπόδιο γι’ αυτά που λάμπουν και είναι ορατά. Λέγεται ακόμη ότι ο δράκων αυτός ζει στα σκοτεινά βάθη της γης, καθόσον οι αναθυμιάσεις αυτού του είδους δεν ξεμένουν στα μέρη πάνω από εμάς, αλλά κρύβονται και στα κοιλώματα της γης· γιατί δεν υπάρχει κενό στο Σύμπαν σύμφωνα με τον δαιμόνιο Αριστοτέλη. «Ερεμνά» (ζοφερά) μπορεί να λέγονται, επειδή μένουν στην «έρα», δηλαδή στη γη· γι’ αυτό, νομίζω, υπάρχουν και τα λεγόμενα «ερεμνά φρούρια», όχι γενικά τα ψηλά, όπως νομίζουν οι περισσότεροι, αλλά τα στενά και δυσπρόσιτα· και γι’ αυτό μένουν στη γη προετοιμάζοντας όσους καταφεύγουν σ’ αυτά, και είναι εντελώς στριμωγμένα.
(Ιωάννης Γαληνός, Εἰς τὴν Ἡσιόδου Θεογονίαν ἀλληγορίαι, 321-322, μετ. Αντώνης Σαχπεκίδης)
[Αρχαίο κείμενο: λέγεται δ᾽ ἡ Κητὼ τῷ Φόρκυνι μιγεῖσα ἀπογεννῆσαι νεώτερον τέκνον τὸν δράκοντα τὸν φυλάσσοντα τὰ μῆλα τὰ χρυσᾶ ἐν τοῖς πέρασι τῆς γῆς, παρόσον διασκεδαννυμένων ἐκ τοῦ καθ᾽ ἡμᾶς ἀέρος τῶν ἀναθυμιάσεων ὑπὸ τοῦ ἡλίου, ἤδη συχνῶς ἡμῖν ἐπεισβάλλοντος, ἐπὶ τὰ πόρρωθεν ἡμῶν μέρη ἀπελαύνεσθαί τινας συμβαίνει ζοφερὰς ἀναθυμιάσεις κἀκεῖ συνίστασθαι. οὐ γὰρ ἂν εὔλογον μηδεμίαν μοῖραν ἐπιλείπεσθαι τῷ παντὶ τῶν τοιούτων ἀναθυμιάσεων αἵ τινες δὴ τοιαῦται ἀναθυμιάσεις τὰ χρυσᾶ μῆλα φυλάσσειν λέγονται, τουτέστι καλύπτειν τὰ ἄστρα τὰ λαμπρὰ καὶ χρυσοειδῆ· ἐπιπροσθοῦσι γὰρ αὐτοῖς. Κητὼ δ᾽ ἂν εἴη ἡ κεκαυμένη καὶ ἐξατμιζομένη ὑπὸ τῶν ἡλιακῶν ἀκτίνων ἀναθυμίασις. Φόρκυς δὲ ἡ περιφορὰ τῶν ὑδάτων, ἐξ ὧν δὴ τελευταῖον ἐν θέρει ἀπογεννᾶται ὁ εἰρημένος δράκων, ἤγουν τὰ ἐν τοῖς ἐναντίοις κλίμασι τῷ καθ᾽ ἡμᾶς ὑφιστάμενα νέφη, ἃ δὴ δράκοντας ὁ λόγος προσαγορεύει ἢ διὰ τὸ σχῆμα τῶν τοιούτων νεφῶν, (ἔστι γὰρ πόλλ᾽ ἅττα ἰδεῖν ἐν τοῖς νέφεσι δρακοντοειδῆ,) ἢ διὰ τὸν συριγμὸν καὶ ψόφον, ἢ διὰ τὸ τοῖς δέρκουσι καὶ ὀπτανομένοις ἐμποδὼν καθίστασθαι. ἔτι δὲ καὶ τοῖς κεύθεσι τοῖς ἐρεμιοῖς γαίης διατρίβειν λέγεται ὁ τοιοῦτος δράκων, παρόσον οὐκ ἐν τοῖς ἄνωθεν ἡμῶν μέρεσιν ἐναπολιμπάνονται αἱ τοιαῦται ἀναθυμιάσεις, ἀλλὰ καὶ τοῖς κοιλώμασι τῆς γῆς ἐναποκρύπτονται· οὐ γάρ ἐστι κενὸν ἐν τῷ παντὶ κατὰ τὸν δαιμόνιον Ἀριστοτέλην. ἐρεμνὰ δ᾽ ἂν λέγοιτο ἀπὸ τοῦ ἐν τῇ ἔρᾳ μένειν, τουτέστιν ἐν τῇ γῇ· ὅθεν οἶμαι καὶ ἐρεμνὰ φρούρια προσαγορεύεται, οὐχ ἁπλῶς τὰ ὑψηλά, ὡς οἱ πολλοὶ νομίζουσιν, ἀλλὰ τὰ στενὰ καὶ δυσάντη· καὶ διὰ τοῦτο ἐν γῇ μένειν παρασκευάζοντα τοὺς ἐν αὐτοῖς καταφεύγοντας καὶ στενῶς κομιδῆ διάγειν.
(Ιωάννης Γαληνός, Εἰς τὴν Ἡσιόδου Θεογονίαν ἀλληγορίαι, 321-322)]
Πηγες
Emmy Patsi-Garin, Επίτομο λεξικό Ελληνικής Μυθολογίας, εκδ. Χάρη Πάτση, Αθήνα 1969
"Ελληνικός Πολιτισμός"
Η εφαρμογη μας για το κινητο σου
Κατέβασε και εσύ την εφαρμογή μας για το κινητό σου "Ancient Greece Reloaded"