Λυκανθρωποι
Ο πρωτος λυκανθρωπος
Η γενική μορφή του Μύθου
Ο Λυκάων ο Αρκάδιος ήταν γιος του Πελασγού και της Μελίβοιας (ή της νύμφης Κυλλήνης), και υπήρξε ο πρώτος (μυθικός) βασιλιάς της Αρκαδίας. Ο Λυκάων με διάφορες γυναίκες απέκτησαν 50 γιούς. Ειδικότερα, ήταν πατέρας του Οινώτρου και της Καλλιστώς, της οποίας κατά μία εκδοχή ανέθρεψε τον γιο, τον Αρκάδα.
Ο Λυκάων αναφέρεται ως ικανότατος, ευσεβής και δίκαιος βασιλιάς, ενώ οι γιοί του ως επώνυμοι ήρωες και ιδρυτές πόλεων. Ωστόσο, αυτός και οι γιοί του ασέβησαν προς τον Δία όταν τους επισκέφθηκε, δίνοντάς του να φάει ανθρώπινο κρέας για να διαπιστώσουν την παντογνωσία του.
Ο θεός έσπρωξε μακριά του το πιάτο με αηδία και είτε σκότωσε τον βασιλιά και τους γιούς του με τον κεραυνό του, είτε τους μεταμόρφωσε σε λύκους (Απολλόδωρος ΙΙΙ 8, Οβιδίου Μεταμορφώσεις I 198). Κάποιοι φθάνουν να πουν ότι ο Λυκάων έσφαξε και προσέφερε τον ίδιο τον γιο του, τον Νύκτιμο (Κλήμης Αλεξανδρείας: Προτρεπτικός ΙΙ 36, Νόννος: Διονυσ. XVIII 20, Αρνόβιος IV 24).
Αλλά σύμφωνα με αντίθετη εκδοχή ο Νύκτιμος ήταν ο μόνος γιος που επέζησε και διαδέχθηκε τον πατέρα του στον θρόνο.
Κατά την παραλλαγή του Παυσανία (VIII 2), ο Λυκάων θυσίασε ένα βρέφος στον Δία επί του βωμού στο Λύκαιο όρος, και αμέσως μετά μεταμορφώθηκε σε λύκο. Αυτό συνδέεται με τον θρύλο ότι ένας άνθρωπος γινόταν λύκος κάθε χρόνο στην ετήσια θυσία προς τον Λύκαιο Δία, αλλά ξαναγινόταν άνθρωπος αν δεν έτρωγε ανθρώπινη σάρκα επί δέκα χρόνια.
Ο μύθος έχει ερμηνευθεί ποικιλοτρόπως. Κατά τον Weizsäcker, ο Λυκάων αντιστοιχεί σε προελληνικό θεό στον οποίο προσφέρονταν ανθρωποθυσίες και ο οποίος έφερε προελληνικό όνομα παρόμοιο με του λύκου, από όπου και η ιστορία της μεταμορφώσεώς του σε λύκο.
Η λατρεία του αντικαταστάθηκε από εκείνη του ελληνικού Διός και στη συνέχεια ο Λυκάων ήταν κάτι σαν κακό πνεύμα που είχε προσβάλει τη νέα θεότητα σερβίροντάς της ανθρώπινο κρέας. Ο Robertson Smith θεωρεί τις θυσίες προς τον Λύκαιο Δία στην Αρκαδία καννιβαλικές εορτές μιας φυλής που είχε τον λύκο ως τοτέμ της.
Ο Usener κ.ά. ταυτίζουν τον Λυκάονα με τον Λύκαιο Δία ως θεό του φωτός, που σφάζει τον γιο του Νύκτιμο (το σκοτάδι της νύχτας) ή που τον διαδέχεται ο γιος του, μία μεταφορά για την αιώνια διαδοχή ημέρας και νύκτας.
Ο μύθος του Λυκάονα είναι γενεαλογικός και, όπως οι περισσότεροι γενεαλογικοί μύθοι, είναι και αυτός περίπλοκος, καθώς άλλαζε ανάλογα με τις εκάστοτε τοπικές ανάγκες και τις νέες εποχές. Η σύγχυση αφορά κυρίως την καταγωγή και τους απογόνους του Λυκάονα, που και πολυάριθμοι είναι και επώνυμοι ήρωες πολλών πελοποννησιακών πόλεων. Και στις δύο παραλλαγές για την καταγωγή του ο τόπος παραμένει σταθερός: η Αρκαδία.
Πρώτη παραλλαγή
Ο Λυκάονας είναι γιος του Πελασγού και της Ωκεανίδας Μελίβοιας ή της Νύμφης Κυλλήνης. Διαδέχθηκε τον πατέρα του στον θρόνο της Αρκαδίας και από πολλές γυναίκες απέκτησε μια κόρη, την Καλλιστώ, ακόλουθο της Άρτεμης, και γιους, για τα ονόματα και τον αριθμό των οποίων οι συγγραφείς, κυρίως ο Απολλόδωρος και ο Παυσανίας, δίνουν καταλόγους που διαφέρουν. Πάντως ο αριθμός τους κυμαίνεται στους πενήντα.
Ο κατάλογος του Απολλοδώρου
Μελαινέας, Θεσπρωτός, Έλικας, Νύκτιμος, Πευκέτιος, Καύκωνας, Μηκιστέας, Οπλέας, Μακαρέας, Μάκεδνος, Όρος, Πόλιχος, Ακόντης, Ευαίμονας, Αγκύορας, Αρχεβάτης, Καρτέρωνας, Αιγαίωνας, Πάλλαντας, Εύμονας, Κάνηθος, Πρόθοος, Λίνος, Κορέθοντας, Μαίναλος, Τηλεβόας, Φύσιος, Φάσσος, Φθίος, Λύκιος, Αλίφηρος, Γενέτορας, Βουκολίωνας, Σωκλέας, Φινέας, Ευμήτης, Αρπαλέας, Πορθέας, Πλάτωνας, Αίμονας, Κύναιθος, Λέοντας, Αρπάλυκος, Ηραιέας, Τιτάνας, Μαντινέας, Κλείτορας, Στύμφαλος, Ορχομενός.
Ο κατάλογος του Παυσανία
Μαντινέας, Τεγεάτης, Μαίναλος, Ελισσών, Νύκτιμος, Μακαρέας, Πάλλας, Λύκιος, Αλίφηρος, Ηραιέας, Ορχομενός, Ορεσθέας, Φίγαλος, Τραπεζούντας, Δασεάτας, Άκακος, Θώκνος, Υψούντας, Κρώμος, Χαρίσιος, Τρικόλωνος, Πέραιθος, Ασεάτας, Σουματέας, Οίνωτρος (8.3.4)
Δεύτερη παραλλαγή
Ο Διονύσιος Αλικαρνασσέας παραδίδει ότι υπήρχαν δύο Λυκάονες. Ο πρώτος ήταν γιος του Αιζειού και πατέρας της Δηιάνειρας που παντρεύτηκε τον Πελασγό. Από αυτό το ζευγάρι γεννήθηκε ο δεύτερος Λυκάων, εγγονός του πρώτου, και πατέρας των πενήντα γιων και της μιας θυγατέρας από τη Νύμφη Κυλλήνη που στην πρώτη παράδοση αναφέρεται ως μητέρα του.
Το οικιστικό πρόγραμμα πατέρα και γιων. Οι πρώτες μυθολογικές αποικίες
Η οικιστική δράση του Λυκάονα και των γιων του λεγόταν ότι σχετιζόταν με την αύξηση του αριθμού των ανθρώπων.
Ο Λυκάων ίδρυσε την πόλη Λυκόσουρα στο όρος Λύκαιο της Αρκαδίας και το παράδειγμά του μιμήθηκαν οι γιοι του. Έτσι, ο καθένας φέρεται ως ιδρυτής και επώνυμος ήρωας μιας πόλης. Πιο συγκεκριμένα: Ο Αίμων φέρεται ότι έκτισε τις Αιμονίες, ο Άκακος το Ακακήσιο, ο Αλίφηρος την Αλίφηρα, ο Ασεάτας την Aσέα, ο Βουκολίων τη Βουκολιώνα, ο Δασεάτας τη Δασέα, ο Ελίσσων τον Ελισσώντα, ο Ηραιεύς έδωσε το όνομά του στην περιοχή Ηραία, ο Θυραιός ίδρυσε το Θυραίον, ο Θώκνος τη Θωκνία, ο Κρώμος ονόμασε τους Κρώμους και ο Πέραιθος τος Περαιθείς, ο Λυκέας τη Λυκόα, ο Μαίναλος το Μαίναλο, ο Μακαρεύς τη Μακαρία, ο Μαντινεύς την ομώνυμη πόλη, ο Ορεσθεύς το Ορεσθάσιο, ο Ορχομενός τον Ορχομενό, ο Πάλλας το Παλλάντιο, ο Σουματέας τη Σουματία, ο Τεγεάτης την πόλη Τεγέα, ο Τραπεζούς την Τραπεζούντα(1), ο Τροκολώνος τους Τρικολώνους, ο Υψούς την Υψούντα, ο Φίγαλος την Φιγαλία, ο Χαρίσιος τη Χαρισία κ.λπ.
Μερικοί από τους γιους του Λυκάονα έφυγαν σε άλλους τόπους και εκεί ίδρυσαν πόλεις. Ο Θεσπρωτός πήγε στην Ήπειρο, όπου έγινε γενάρχης των Θεσπρωτών και έδωσε το όνομά του στην περιοχή. Ο Μάκεδνος πήγε ακόμα πιο βόρεια και ίδρυσε το έθνος των Μακεδόνων. Ο Φθίος ίδρυσε τη Φθιώτιδα, ενώ ο Οίνωτρος και ο Νύκτιμος με στόλο πέρασαν στην Ιταλία, καὶ ἡ Οἰνωτρία χώρα τὸ ὄνομα ἔσχεν ἀπὸ Οἰνώτρου βασιλεύοντος (Παυσ. 8.3.4.). Ο Διονύσιος Αλικαρνασσέας αναφέρει ότι μαζί με τον Οινωτρέα πέρασε στην Ιταλία και ο αδελφός του Πευκέτιος και έδωσε το όνομά του στον λαό των Πευκετίων, όπως ο αδελφός του στον λαό των Οινωτρίων (Ρωμ. Αρχ. 1.11.13). Αυτοί ήταν οι πρώτοι Έλληνες που ίδρυσαν αποικία.
Η θεοσέβεια ή η ασέβεια του Λυκάονα και των γιων του
Ιδιαίτερη είναι η σχέση του Λυκάονα με τον Δία. Την κόρη του Καλλιστώ ερωτεύτηκε ο θεός, βάζοντάς την σε περιπέτειες· καθιέρωσε αγώνες προς τιμή του, τα Λύκαια (κατά τον Παυσανία παλαιότερη γιορτή από τα Παναθήναια στην Αθήνα) και του προσέδωσε την επωνυμία Λύκαιο ή Λυκαίο, προφανώς από το ομώνυμο βουνό της Αρκαδίας, όπου ο Λυκάων είχε ιδρύσει και την πρώτη πόλη, τη Λυκόσουρα και από το οποίο κατά πάσα πιθανότητα είχε ονομαστεί και ο ίδιος. Ωστόσο, ο Λυκάων προκάλεσε την οργή των θεών που τον μεταμόρφωσαν σε λύκο. Η μη συμμετοχή του όμως στην υβριστική πράξη των γιων του αιτιολογεί το γεγονός ότι βρίσκεται στην κορυφή του γενεαλογικού δέντρου της Αρκαδίας.
Πρώτη παραλλαγή
Σύμφωνα με ορισμένους μυθογράφους ο Λυκάων, ακολουθώντας το παράδειγμα του πατέρα του Πελασγού, ήταν πολύ ευσεβής και συχνά τον επισκέπτονταν οι θεοί. Όμως οι γιοι του θέλησαν να διαπιστώσουν αν οι ξένοι που φιλοξενούσε ο πατέρας τους ήταν πράγματι οι θεοί. Γι' αυτό σκότωσαν ένα παιδί και ανακάτεψαν τις σάρκες του με τα κρέατα του ζώου που είχε θυσιαστεί για το συμπόσιο. Οι θεοί φυσικά αντιλήφθηκαν την πράξη και έστειλαν καταιγίδα για να τιμωρήσουν τους ενόχους.
Δεύτερη παραλλαγή
Η δεύτερη παραλλαγή θέλει τον Λυκάονα και τους γιους του ασεβείς και υβριστές. Ο Απολλόδωρος παραδίδει τα εξής:
Αυτοί ξεπερνούσαν όλους τους ανθρώπους σε αλαζονεία και ασέβεια. Και ο Δίας, θέλοντας να δοκιμάσει την ασέβειά τους, παρουσιάστηκε στο σπίτι τους με τη μορφή ενός απλού χειρώνακτα. Και εκείνοι τον φιλοξένησαν, και αφού έσφαξαν ένα από τα παιδιά του τόπου, ανακάτεψαν τα σπλάχνα του με τα σφάγια της θυσίας και τα παρέθεσαν στο τραπέζι, όπως υπέδειξε ο μεγαλύτερος αδελφός, ο Μαίναλος. Τότε ο Δίας, αηδιασμένος, αναποδογύρισε το τραπέζι στον τόπο που τώρα ονομάζεται Τραπεζούς, και κατακεραύνωσε τον Λυκάονα και τους γιους του, εκτός από τον νεότερο, τον Νύκτιμο· γιατί πρόφτασε η Γη και πιάνοντας το δεξί χέρι του Δία πράυνε την οργή του. Όταν ο Νύκτιμος παρέλαβε τη βασιλεία, έγινε ο κατακλυσμός του Δευκαλίωνα. Κάποιοι μάλιστα λένε ότι αυτός έγινε εξαιτίας της ασέβειας των παιδιών του Λυκάονα. (Απολλόδωρος 3.8)
Ο Νύκτιμος, που σώθηκε με παρέμβαση της Γαίας, διαδέχθηκε τον πατέρα του στον θρόνο. Σύμφωνα με άλλες παραδόσεις, ο Νύκτιμος ήταν αυτός που σφαγιάστηκε από τα αδέλφια του και αυτουνού τις σάρκες ανακάτεψαν με τα κρέατα του θυσιασμένου ζώου. Ακόμη λεγόταν ότι ο Λυκάων, για να εκδικηθεί τον Δία που είχε αποπλανήσει την κόρη του Καλλιστώ, κάλεσε τον Δία σε τραπέζι και τότε έσφαξε το παιδί που είχε γεννήσει η κόρη του από τον θεό, τον Αρκάδα. Οργισμένος ο Δίας μεταμόρφωσε τον Λυκάονα σε λύκο, έκαψε με κεραυνό την Αρκαδία και ύστερα πήρε τα κομμάτια του σφαγμένου παιδιού του, τα κόλλησε και ξανάδωσε ζωή στο παιδί που έγινε γενάρχης των Αρκάδων.(2)
Σχόλια
Είναι πιθανό ότι ο μύθος πλάστηκε με βάση την παρετυμολογική σχέση του ονόματος του Λυκάονα με τον λύκο και ως απόηχος της μνήμης άγριων ηθών που περιλάμβαναν ανθρωποθυσίες και παιδοφαγίες, μετάληψη των σπλάχνων του θυσιασμένου. Λεγόταν ότι όσοι συμμετείχαν σε αυτό μεταμορφώνονταν σε λύκους για οκτώ έτη ή δέκα έτη και ξαναέπαιρναν την ανθρώπινη μορφή τους, εάν στη διάρκεια αυτής της οκταετίας απείχαν από τη βρώση ανθρώπινου κρέατος.
Ο Παυσανίας, που επισκέφτηκε την περιοχή τον 2ο αι. μ.X., υπαινίσσεται ότι ο ίδιος τύπος των θυσιών, απόρρητες και μυστικές, διατηρήθηκε μέχρι και τις ημέρες του από τους ποιμένες - ἐχέτω δὲ ὡς ἔχει καὶ ὡς ἔσχεν ἐξ ἀρχῆς (8.38.7.9):
Η γνώμη μου είναι ότι ο Λυκάων και ο βασιλιάς των Αθηναίων Κέκροπας έζησαν την ίδια εποχή, δεν έδειξαν όμως την ίδια σύνεση στα θέματα της θρησκείας. Γιατί ο Κέκροπας ονόμασε πρώτος τον Δία Ύπατο θεό και δεν έκρινε σωστό να θυσιάσει κανένα ζωντανό πλάσμα παρά πρόσφερε πάνω στον βωμό και έψησε εγχώριους πλακούντες [γλυκίσματα] […], ενώ ο Λυκάων έφερε στον βωμό του Λυκαίου Διός ένα βρέφος και έβαψε με το αίμα του τον βωμό και, κατά την παράδοση, αμέσως μετά την θυσία έγινε από άνθρωπος λύκος. (Παυσ. 8.΄2.2)
Και ο Πλάτων αναφέρεται στον μύθο του Λυκάονα και στις γιορτές στο Λύκαιο όρος όπου γινόντουσαν θυσίες ζώων αλλά και ανθρωποθυσίες, για να δείξει πως αυτός που τελεί τέτοιες θυσίες κάποια στιγμή θα εξολοθρευθεί από τους εχθρούς του ή θα γίνει τύραννος (Πολιτεία 565.d.4-566.a.7)
[1]
ΛΥΚΑΟΝΑΣ, γιος του Άρη και της Πυρήνης
Δίπλα στον ποταμό Εχέδωρο της Μακεδονίας, βασίλευε στη φυλή των Κρηστωναίων ο Λυκάονας, γιος του Άρη και της Πυρήνης, επομένως αδελφός του Διομήδη και του Κύκνου — και τους τρεις τους εξόντωσε ο Ηρακλής. Η χώρα ονομαζόταν Ευρώπη από το όνομα του προπάππου του Εύρωπα από την πλευρά της μητέρας του.
Ο Ηρακλής, περνώντας από την περιοχή στο ταξίδι του προς την Εσπερία, για να πάρει τα μήλα, διέσχισε το ιερό άλσος της Πυρήνης, αφιερωμένο στη μητέρα του βασιλιά. Γι’ αυτήν του την ιερόσυλη ενέργεια ο Λυκάονας προσέβαλε τον Ηρακλή και τον κάλεσε σε μονομαχία. Με πολύ μεγάλη προσπάθεια ο Ηρακλής κατέβαλε τον δυνατό μαχητή (Ευρ., Άλκ. 499 κ.ε.).
ΛΥΚΑΩΝ / ΛΥΚΑΟΝΑΣ, γιος του Πρίαμου από τη Λαοθόη
Γιος του Πρίαμου από τη Λαοθόη. Τον συνέλαβε ο Αχιλλέας μια νύχτα που έκοβε κλαδιά στο περιβόλι του Πρίαμου. Ο Πάτροκλος τον πούλησε στη Λήμνο, όμως ο πατέρας της Ανδρομάχης Ηετίων, βασιλιάς της Ίμβρου, τον εξαγόρασε και τον έστειλε κρυφά στην Τροία.
Δώδεκα μέρες μετά ξυνασυναντήθηκε με τον Αχιλλέα στο πεδίο της μάχης και πέθανε από το χέρι του οργισμένου για τον θάνατο του Πατρόκλου Αχιλλέα σε μια σκηνή απίστευτης βίας και κακοποίησης, λεκτικής και σωματικής:
Και από τον πόδ΄ ο Αχιλλεύς τον πιάνει και τον ρίχνει
μες στο ποτάμι να συρθεί και υπερηφάνως είπε:
«Κει με τα ψάρια πλάγιασε, το αίμα θα σου γλείψουν
απ΄ την πληγήν αφρόντιστα· στην κλίνην να σε κλάψει
δεν θα σε βάλ΄ η μάνα σου, αλλά με τες στροφές του
θα σε κυλήσει ο Σκάμανδρος στα πλάτη της θαλάσσης
και ψάρια θα πηδούν ψηλά στα μαυροσουφρωμένα
κύματα, στου Λυκάονος το πάχος να χορτάσουν.
(Ιλ., Φ 120-127, μετ. Ι. Πολυλάς)
Με όρους τραγωδίας θα μιλούσαμε για ύβρι –ο ικετευόμενος δεν δίνει σημασία στην ικεσία του ικέτη, τον περιφρονεί, δεν τηρεί το δίκαιο της ταφής ούτε σέβεται το νεκρό σώμα.
Ο Αχιλλέας έπιασε τον Λυκάονα από το πόδι, τον έσυρε μέχρι τον ποταμό Σκάμανδρο και τον έριξε μέσα. Έτσι, το σώμα, αντί να πλυθεί από τις γυναίκες πριν από την ταφή, παραδόθηκε στα νερά του ποταμού, όπου «πλύθηκε», «καθαρίστηκε» από τα ψάρια που το έγλειψαν και τελικά το έφαγαν, ενώ η νεκρική πομπή και η ταφή του αντικαταστάθηκαν από το ταξίδι του σώματος μέσω του ποταμού στη θάλασσα. Κι όπως η μητρική γη δέχεται τον νεκρό, το ίδιο θα κάνει η θάλασσα με τον απέραντο κόρφο της.
Παραπομπες
(1)
Άλλη εκδοχή αποδίδει την ονομασία της πόλης στο τραπέζι που ανέτρεψε ο Δίας, όταν ο Λυκάων του πρόσφερε σε γεύμα τον διαμελισμένο Αρκάδα.
(2)
Αναλογίες παρουσιάζει ο μύθος του διαμελισμένου και ανασυγκροτημένου παιδιού με τον Διόνυσο ή τον Πέλοπα, ή και με τον Πελία· το γεύμα που πρόσφερε ο Λυκάων με τα θυέστεια δείπνα· το κάψιμο της γης της Αρκαδίας από τον Δία με το κάψιμο της Σεμέλης· η παιδοφαγία με τον Κρόνο που τρώει τα παιδιά του· ο αποτροπιασμός του Δία με τον αποτροπιασμό της Αθηνάς για την ανθρωποφαγία του προστατευόμενου της Τυδέας. Επαναλαμβανόμενο μοτίβο είναι και το ξεγέλασμα του θεού, όπως το επιχείρησαν για παράδειγμα ο Προμηθέας και ο Ωρίωνας, ή ο Οδυσσέας όταν γύρισε στην Ιθάκη. Γύρω από δομές και μοτίβα αναπτύσσονται τοπικές λεπτομέρειες.
Βιβλιογραφια
Ησίοδος, Κατάλογος Γυναικών ή Ηοίαι 31, 32
Απολλόδωρος (ψευδο-), Βιβλιοθήκη 3. 8. 1 - 2, 3. 8. 2, 3. 8. 1
Παυσανίας, Ελλάδος περιήγησις
8. 2. 1 - 6, 8. 17. 6, 8. 3. 5, 1. 25. 1, 10. 9. 5, 10. 31. 10, 8. 38. 6 - 7, 6. 8. 2, 8. 3. 1 - 5, 8. 5. 7, 8. 8. 4, 8. 17. 6, 8. 26. 1, 8. 26. 6, 8. 26. 8, 8. 29. 5, 8. 35. 5 - 7, 8. 36. 10, 8. 39. 2, 8. 44. 1, 8. 45. 1, 8. 48. 6, 6. 21. 10
ΚΑΛΛΙΜΑΧΟΣ - ΥΜΝΟΙ προς Ζευς 40 ff
Απολλώνιος ο Ρόδιος, Αργοναυτικά, 2. 520 ff
Πλάτων, Πολιτεία 565.d.4 - 566.a.7
Θεόκριτος, Ειδύλλια 1. 125 ff
Λυκόφρων ο Χαλκιδεύς, "Αλεξάνδρα" 479 ff
Bιργίλιος, Γεωργικά 1. 137 ff
Στάτιος, Θηβαΐδα 7. 404 ff, 11. 126 ff
Υγίνου, Fabulae 225, 177, 155, 176, 274
Υγίνου, Ποιητική Αστρονομία 2. 4, 2. 6
Οβίδιος, "Ημερολόγιο" (Fasti) 2. 172 ff, 6. 235 ff
Οβίδιος, Μεταμορφώσεις 2. 496 ff, 1. 163 ff
Απολλόδωρος
Παυσανίου Αρκαδικά
Πηγη
[1] "Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας"
"Wikipedia"
Η εφαρμογη μας για το κινητο σου
Κατέβασε και εσύ την εφαρμογή μας για το κινητό σου "Ancient Greece Reloaded"