ΛΕΡΝΑΙΑ ΥΔΡΑ
το τερας με τα εννεα κεφαλια
Η Λερναία Ύδρα είναι μυθικό όν με εννέα κεφάλια, το οποίο σκότωσε ο Ηρακλής στον δεύτερο από τους δώδεκα άθλους του. Η Λερναία Ύδρα ήταν αθάνατη. Ζούσε στην περιοχή Λέρνη - βαλτότοπος που βρίσκεται νότια του Άργους - απ'όπου πήρε και το όνομά της. Σύμφωνα με τον μύθο, όταν ο Ηρακλής έκοβε ένα κεφάλι, έβγαιναν δύο. Μόνο καίγοντάς το με φωτιά κατάφερε να σταματήσει τον πολλαπλασιασμό και αυτό το κατάφερε με την βοήθεια του ανιψιού του Ιολάου. Το τελευταίο κεφάλι, που ήταν και το κεντρικό κι αθάνατο, το έκοψε και το έθαψε στη γη για να μην ξαναζωντανέψει. Από το αίμα της ο Ηρακλής έκανε τα βέλη του δηλητηριώδη. Από το δηλητήριο αυτό δεν γλύτωσε ούτε ο ίδιος, ούτε και ο Κένταυρος Χείρωνας.
Τι δηλοί ο μύθος;
Οι περισσότεροι ίσως θα προσέξατε την ομοιότητα του μύθου με άλλες διηγήσεις για δράκους που ζουν κοντά σε πηγές κι ο ήρωας (ιππότης ή ακόμη και ο Άγιος Γεώργιος) πρέπει να τους σκοτώσει για να αποκτήσουν οι άνθρωποι πρόσβαση στο νερό. Τέτοιου είδους αφηγήσεις είναι πανάρχαιες και απαντούν σε διάφορους πολιτισμούς. Δεν είναι καθόλου τυχαίο που το αρχαίο τέρας εξοντώνεται από το μεγαλύτερο ήρωα της ελληνικής μυθολογίας – ένα τέτοιο κατόρθωμα ήταν απόλυτα ταιριαστό για τον Ηρακλή, ήρωα κατεξοχήν προστατευτικό που σε πάμπολλες περιπτώσεις σώζει τους ανθρώπους από φοβερά δεινά.
Σε ένα δεύτερο επίπεδο, πρέπει να θυμηθούμε ότι τα φίδια παραπέμπουν σε χθόνια λατρεία, ενώ είναι γνωστό από τις πηγές πως η λίμνη Λέρνη ήταν χώρος τελετών καθαρμού. Στην αρχαιότητα συχνά λίμνες ή ποτάμια θεωρούνται ως είσοδοι στον κάτω κόσμο. Μπορεί λοιπόν να πει κανείς πως ο Ηρακλής, σκοτώνοντας την Ύδρα, υπερνικά -συμβολικά- το θάνατο, κάτι που βρίσκουμε και σε άλλα σημεία του μύθου του (η αιχμαλωσία του Κέρβερου, η πάλη του με το Γήρας). Τελικά ο Ηρακλής νίκησε το θάνατο οριστικά, κερδίζοντας την αθανασία και ανεβαίνοντας στον Όλυμπο μαζί με τους άλλους αθανάτους.
Τέλος, υπάρχει και μια τρίτη ερμηνεία, στα πλαίσια μιας νέας σχολής σκέψης, της γεωμυθολογίας, η οποία πρεσβεύει πως οι αρχαίοι μύθοι περιέχουν (παραποιημένες έστω) αναφορές σε γεωλογικά φαινόμενα, τα οποία και αναζητεί. Σύμφωνα με αυτή την ερμηνεία, η Λερναία Ύδρα δεν είναι παρά ένα σύμβολο της υδρολογίας της περιοχής. Πιο συγκεκριμένα, οι πηγές που είχαν δημιουργήσει την παλαιολίμνη της Λέρνας στο δυτικό τμήμα του Αργολικού κάμπου τροφοδοτούνται, μέσω ενός καρστικού συστήματος, από την ορεινή Αρκαδία και την Κορινθία. Υπάρχουν πολλά σημεία εκφόρτισης αυτού του υδροφορέα, τα οποία πλαισιώνουν την κεντρική πηγή.
Αυτό το χαρακτηριστικό ίσως να ενέπνευσε τη δημιουργία του μύθου της Λερναίας Υδρας με τα πολλά κεφάλια, ο οποίος πιθανώς απηχεί τις προσπάθειες των κατοίκων της περιοχής να ελέγξουν την ροή των πηγών αυτών και την δυσκολία που αντιμετώπισαν. Για παράδειγμα, ο μύθος αναφέρει πως μόλις ο Ηρακλής έκοβε ένα από τα θνητά κεφάλια δύο νέα φύτρωναν στην θέση του – αντίστοιχα, όταν φραχθεί μια καρστική πηγή, είναι δυνατόν το νερό να εκφορτιστεί από διαφορετικά σημεία.
Επιλέον, τα τοπολογικά στοιχεία και η περιγραφή της Ύδρας ως τέρατος που ερήμωνε τον τόπο, μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι ο μύθος αποτελεί έμμεση αναφορά σε κάποιο δεινό το οποίο απειλούσε τους κατοίκους της περιοχής. Αν υποθέσουμε πως η δηλητηριώδης ανάσα αποτελεί συμβολισμό των βλαπτικών αναθυμιάσεων των ελών, τότε το συμπέρασμα είναι προφανές: η Λέρνη ήταν μια λίμνη με πολλά κεφάλια (πηγές, ρέματα), η οποία ξεχείλιζε και απειλούσε τον τόπο μετατρέποντάς τον σε ανθυγιεινό βάλτο. Συνεπώς, ο φόνος της Ύδρας από τον Ηρακλή αποτελεί μια ευεργετική δράση, η οποία απελευθέρωσε τον τόπο από την καταστροφική παρουσία του έλους.
Τα κεφάλια της Ύδρας που ξαναφυτρώνουν, μπορούν κάλλιστα να συμβολίζουν τις πηγές και τους χειμάρρους που τροφοδοτούν τη λίμνη και επανεμφανίζονται μετά από κάθε βροχόπτωση, ή αντίθετα, αν φραγούν, εκφορτίζονται από άλλο σημείο (ή σημεία). Αντίστοιχα, το αθάνατο κεφάλι συμβολίζει την κεντρική πηγή της περιοχής, η οποία δε στερεύει καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, ότι το τέρας φωλιάζει δίπλα σε μια πηγή.
Η σπηλιά του βράχου, δεν είναι τίποτα άλλο από το άνοιγμα από το οποίο αναβλύζει το νερό, ενώ το άνοιγμα ενός λάκκου για την ταφή της αθάνατης κεφαλής της Ύδρας, παραπέμπει σε εργασίες εκσκαφής, ίσως για τη διάνοιξη τάφρου ή πιθανότερα καταβόθρας, από την οποία θα παροχετευόταν τα ύδατα της κεντρικής ή κάποιας άλλης σημαντικής πηγής. Ούτε είναι τυχαίο ότι για να πάψουν να ξαναφυτρώνουν τα κεφάλια του τέρατος απαιτείται καύση, η οποία παραπέμπει στην αποξήρανση του εδάφους ή ίσως της κοίτης των ποταμών μετά την ανθρώπινη επέμβαση.
Τέτοιες παρεμβάσεις απαιτούν τεράστια επένδυση σε χρήμα και ανθρώπινο μόχθο και είναι δυνατό να πραγματοποιηθούν μόνο εάν υπάρχει ισχυρή κεντρική εξουσία. Πράγματι, στη Μυκηναϊκή εποχή πραγματοποιήθηκε μια σειρά από τέτοια τεράστια έργα, γνωστότερο από τα οποία είναι ίσως τα αποξηραντικά έργα στην περιοχή του Γλα. Τα ίχνη τους παρέμειναν ορατά πολλές γενιές μετά την κατάρρευση των κοινωνικών και οικονομικών δομών της Μυκηναϊκής περιόδου προκαλώντας το δέος με το μεγεθός τους. Δεν είναι τυχαίο που οι άνθρωποι άρχισαν να τα αποδίδουν την εκτέλεσή τους σε μυθικά πρόσωπα, όπως τα κυκλώπεια τείχη.
Οφείλω να σημειώσω πως παραθέτω τη γεω-μυθολογική ερμηνεία περισσότερο ως κάτι νέο που αξίζει να αναλογιστεί κανείς και όχι ως κάτι βέβαιο και αποδεδειγμένο. Ομολογώ πως η σύνδεση της γεωλογίας με το μύθο του Ηρακλή μου φαίνεται πιθανή, αλλά όχι σίγουρη. Οπωσδήποτε πάντως είναι αξιοπρόσεκτη. Ίσως στο μέλλον να έχουμε περισσότερα στοιχεία που θα μας επιτρέψουν να την επιβεβαιώσουμε ή να την απορρίψουμε.
Σημείωση: στη γεωλογία, καρστικό λέγεται το ασβεστολιθικό πέτρωμα που έχει διαβρωθεί από τη δράση του νερού. Το νερό έχει σχηματίσει σπήλαια, σήραγγες και χάσματα μέσα από τα οποία ρέει υπογείως, εμφανιζόμενο εκεί όπου αυτά συναντούν την επιφάνεια. Περίπου το 30% των πετρωμάτων του Ελληνικού χώρου είναι ασβεστολιθικά, από τα οποία τα περισσότερα είναι καρστικά.
[1]
Η Λερναια Υδρα
Τα εννέα κεφάλια είναι ένας αριθμός που προκύπτει από το 3 Χ 3, η τριαδικότητα, σώμα ψυχή πνεύμα.Το ελάττωμα που κόβεται, αντί να χαθεί διπλασιάζεται.
Στην ουσία χρειάζεται όχι κοπή, γιατί το στέλεχος παραμένει, αλλά κάψιμο και μάλιστα με το Ιερό Πυρ, το εσώτερο πυρ. Μόνο τότε χάνεται το ελάττωμα. Μέσα στο βάλτο των παθών χρειάζεται ο εξαγνισμός. Μόνο έτσι αντιμετωπίζεται το δηλητήριο των επιθυμιών του ασυνειδήτου. Το κεντρικό κι αθάνατο κεφάλι, υποτάσσεται, ζει αλλά εξουσιάζεται από τον άνθρωπο.
Ο Ηρακλής χρειάζεται τρία στοιχεία για να εξαγνίσει το τρισυπόστατό της ύπαρξής του: ταπεινότητα για να δει την κατάσταση αντικειμενικά θάρρος για να αντιμετωπίσει τη κατάσταση και διάκριση για να βρει τον τρόπο να νικήσει.
Ωστόσο, το τέρας του υποσυνειδήτου μπορεί να έχει τα εξής εννέα ελαττώματα:
1) κακή χρήση της σεξ. ενέργειας (λαγνεία)
2) άνεση στη ζωή τροχοπέδη για πάλη
3) συσσώρευση χρήματος - αγαθών
4) φοβίες
5) μίσος (η ρίζα του στην άρνηση της ένωσης, της αγάπης)
6) επιθυμία για δύναμη
7) υπερηφάνεια
8) χωριστικότητα (αντίθεση κοινωνικών θέσεων, μεταξύ εθνών, ομάδων)
9) σκληρότητα (πρόκληση πόνου στον συνάνθρωπο)
Το αθάνατο κεφάλι, που δεν σκοτώνει ο ήρωας αλλά το ελέγχει, είναι η γενεσιουργός δύναμη.
Ο Ηρακλής πριν αναλάβει τους άθλους σκότωσε εκεί που έπρεπε να αγαπήσει. Σ αυτό τον άθλο, εισάγει φως στα σκοτάδια της ψυχής, πετυχαίνει τον εξαγνισμό και τον μετασχηματισμό, επέρχεται ο θάνατος δυνατών παθών κι η ψυχή αναγεννάται.
[2]
Βιβλιογραφια
Ησίοδος, Θεογονία 313 ff
Πλάτων, Ευθύδημος 297c
Απολλόδωρος (ψευδο-), Βιβλιοθήκη 2. 77 - 80, 2. 80, 2. 157
Στράβων, Γεωγραφικά 8. 6. 2, 8. 6. 6, 8. 3. 19
Παυσανίας, Ελλάδος περιήγησις 2. 37. 4, 3. 18. 10 - 16, 5. 17. 11, 5. 26. 7, 5. 5. 9
Διόδωρος Σικελιώτης, Ἱστορικὴ Βιβλιοθήκη 4. 11. 5, 4. 38. 1
Απολλώνιος ο Ρόδιος, Αργοναυτικά, 4. 1390 ff
Νόννος, Διονυσιακά 25. 196 ff
Υγίνου, Fabulae 30, 34, 151
Υγίνου, Ποιητική Αστρονομία 2. 23
Οβίδιος, Ηρωίδες 9. 87 ff, 9. 115 ff
Βαλέριος Φλάκκος, Γάιος - Αργοναυτικά, 7. 623 ff, 3. 224
Οβίδιος, Μεταμορφώσεις 9. 69 ff, 9. 192 ff, 9. 129 & 158 ff
Βιργίλιος, Αινειάδα 6. 803 ff, 6. 287 ff
Κακριδής, Ι., Ελληνική Μυθολογία, Αθήνα, 1986
Carpenter, T.H., Art and Myth in Ancient Greece, London, 1991
Mariolakos, I., The Geomythological Geotopes of Lerni Springs (Argolis, Greece), Geologica Balcanica, 28, 3-4, 101-108, 1998.
Olalla, P., Μυθολογικός Άτλας της Ελλάδας, Αθήνα, 2002
Πηγες
[1] "Αριστοτελης Ξεναγος"
[2] «Αντέπτο», Costas lerakis
Η εφαρμογη μας για το κινητο σου
Κατέβασε και εσύ την εφαρμογή μας για το κινητό σου "Ancient Greece Reloaded"