ΓΙΓΑΝΤΕΣ
Ησίοδος, Απολλόδωρος, Υγίνος διασώζουν τον μύθο της γέννησης των Γιγάντων. Σύμφωνα με τον πρώτο, τον βοιωτό ποιητή, όταν ο Κρόνος έκοψε τα γεννητικά όργανα του πατέρα του Ουρανού, το αίμα από την πληγή του θεού γονιμοποίησε ξανά τη Γαία. Από την ιδιότυπη αυτή ένωση γεννήθηκαν οι Ερινύες, οι Νύμφες των μελιών (και γενικά οι θεότητες που συνυπάρχουν με τα δέντρα) και οι Γίγαντες:
όσες στάλες απ’ το αίμα του έπεσαν, τις μάζεψε η Γαία και με το πέρασμα του χρόνου γεννήθηκαν οι κρατερές Ερινύες, οι μεγάλοι Γίγαντες οι λαμπροαρματωμένοι, που κρατούν στα χέρια τους μακριά κοντάρια κι οι Νύμφες που τις αποκαλούν Μελίες στην απέραντη Γη (Ησ. Θεογ. 184-187) (1)
Σύμφωνα με τον μυθογράφο, τον Απολλόδωρο, η Γαία γέννησε τους Γίγαντες και τους παρακίνησε σε σύγκρουση με τον Δία και τους άλλους θεούς της γενιάς του, για να τους εκδικηθεί για την τιμωρία που επιφύλαξαν στους γιους της Τιτάνες, τους οποίους ο Δίας είχε ρίξει στα Τάρταρα. Μάλιστα, υποσχέθηκε στους γιους της σπουδαίους γάμους με Ολύμπιες θεές μετά τη νίκη τους επί των Ολυμπίων.
Σύμφωνα, τέλος, με τον ρωμαίο γραμματικό του 1ου αι. π.Χ. Υγίνο, οι Γίγαντες ήταν γιοι της Γαίας και του Τάρταρου, του κατώτερου τμήματος της γης, χαμηλότερα και από τον κάτω κόσμο.
Οι Γίγαντες, περίπου εκατό στον αριθμό, αν και είχαν θεϊκή καταγωγή, είχαν μορφή ανθρώπου, ήταν όμως τεράστιοι και ανίκητοι, φοβεροί στην όψη, με πυκνά, πλούσια και μακριά μαλλιά και γένια και με λέπια φιδιού στα πόδια (Απολλόδ. 1.7.1.). Λεγόταν ακόμη ότι είχαν φίδια στα μαλλιά και στα γένια. Σε αντίθεση με τους Τιτάνες, ήταν θνητοί και από αυτούς παραδίδεται ότι κατάγονταν οι άνθρωποι.
Επομένως, οι Γίγαντες ήταν ένα γένος μεταξύ θεών και ανθρώπων, ἀγχίθεοι όπως λέει ο Όμηρος, ὑπέρθυμοι και ἀτάσθαλοι (θρασείς και αυθάδεις) (2) με μια δύναμη που καθιστούσε τη θνητότητά τους άπειρη και η οποία κινδύνευε μόνο αν απομακρύνονταν από τον τόπο που τους έδωσε ζωή ή από τη συνεργασία των Αθανάτων Ολυμπίων με έναν θνητό. Αλλά ακόμη και από τα χτυπήματα εκείνου μπορούσε να τους προστατεύσει ένα βοτάνι της μάνας τους Γης. Ως τόπος γέννησής τους αναφέρονται οι Φλέγρες και η Παλλήνη.
Στην τέχνη εμφανίζονται είτε ως πολεμιστές με θώρακα και δόρατα είτε ως πρωτόγονοι που φορούν δέρμα πάνθηρα και έχουν για όπλα πέτρες και φλεγόμενους κορμούς. Στη γλυπτική και στα ψηφιδωτά απεικονίζονται με τη φιδίσια ουρά τους, λύση ιδιαίτερα ικανοποιητική για τις άκρες των αετωμάτων στους ναούς:
Η ζωφόρος του Θησαυρού των Σιφνίων στους Δελφούς,
Η ζωφόρος του βωμού του Δία στο Πέργαμο
Ονόματα Γιγάντων
Ο αριθμός και τα ονόματα των Γιγάντων διαμορφώθηκαν σταδιακά. Φιλολογικές και εικαστικές πηγές άλλοτε συμπίπτουν και άλλοτε λειτουργούν συμπληρωματικά.
Έτσι, Απολλόδωρος, Υγίνος, Προπέρτιος και Νόννος παραδίδουν συνολικά τα εξής ονόματα:
Ευρυμέδοντας, Αλκυονέας, Πορφυρίωνας, Εγκέλαδος, Εφιάλτης, Εύρυτος, Κλυτίος, Μίμαντας, Πάλλαντας, Πολυβώτης, Ιππόλυτος, Άγριος, Θόας, Αιγαίωνας, Θόωνας, Κοίος, Αστραίος, Πέλωρος ή Πελωρέας, Έμφυτος, Ροίκος, Θεομίσης, Θεοδάμαντας, Ώτος, Τυφώνας, Ιαπετός, Χθονίωνας, Τυφωέας.
Για περισσότερες λεπτομέρειες δες εδώ: "ΓΙΓΑΝΤΕΣ"
Από επιγραφές σε αθηναϊκά μελανόμορφα και ερυθρόμορφα αγγεία του 6ου και 5ου αι. π.Χ. προστίθενται και τα εξής: Παγκράτης, Ουρανίων, Εύφορβος, Εύβοιος, Ευρύαλος, Υπέρβιος, Αγασθένης.
Σύγκρουση Γιγάντων
Η Γιγαντομαχία είναι γνωστή από τον Πίνδαρο, τον Απολλόδωρο, τον Νόννο, όχι όμως από τον Όμηρο ή τον Ησίοδο. Ο Νόννος παραδίδει ότι η Γαία παρακίνησε τους γιους της τάζοντάς τους σπουδαίους γάμους με τις Ολύμπιες θεές· στον Πορφυρίωνα υποσχέθηκε την Ήρα, στον Χθόνιο την Κυθέρεια Αφροδίτη, στον Εγκέλαδο τη γαλανομάτα Αθηνά, την Άρτεμη στον Αλκυονέα. Σύμφωνα με τον Πίνδαρο το μέρος όπου διεξήχθηκε ο αγώνας ανάμεσα στους Ολύμπιους και τους Γίγαντες ονομαζόταν Φλέγρας πεδίον (Ν. 1. 67).
Στην περιγραφή που δίνει ο Απολλόδωρος η σύγκρουση είναι εξαιρετικά βίαιη, προκαλεί γεωλογικές ανακατατάξεις, καθώς οι Γίγαντες χρησιμοποιούν για όπλα βράχους, βουνά, δέντρα, νησιά· οι ήχοι, και από τις κραυγές των εμπολέμων, είναι τρομακτικοί, ενώ η σκόνη που σηκώνεται θολώνει το τοπίο. Σε αυτή συμμετέχουν πολλοί θεοί –ο Δίας, η Ήρα, η Αθηνά, ο Διόνυσος με τους συνοδούς τους Σάτυρους και Σιληνούς, ο Ήφαιστος, η Εκάτη, ο Απόλλωνας, ο Ερμής, η Άρτεμη, η Αφροδίτη, οι Μοίρες, η Νίκη, η Στύγα.
Όμως ο αγώνας θα μπορούσε να χαθεί για τους θεούς, αν ένας θνητός δεν τους βοηθούσε, ο Ηρακλής (τα όρια ανάμεσα στους κόσμους των θνητών και των αθάνατων ήταν ακόμη συγκεχυμένα). Στη σύγκρουση, εκτός από τη σωματική δύναμη και την επιδεξιότητα στη μάχη, οι αθάνατοι χρησιμοποίησαν επιπλέον τον δόλο και την ερωτική απάτη, ώστε να αντιμετωπίσουν την τυφλή βία των Γιγάντων, που δεν έλεγαν να εξουδετερωθούν, καθώς οι δυνάμεις τους ανανεώνονταν κάθε φορά που πληγωμένοι έπεφταν στη γη —η επαφή με αυτήν από την οποία προήλθαν εξουδετέρωνε τα τραύματά τους.
Ακόμη και η μαγεία επιστρατεύτηκε για τη σωτηρία ή τον χαμό τους, ένα βοτάνι που θα εξουδετέρωνε τη δράση του θνητού συμμάχου των θεών, και το οποίο αναζήτησε η μητέρα των Γιγάντων Γαία. Όμως με εντολή του Δία η Ηώς, ο Ήλιος και η Σελήνη σταμάτησαν να φέγγουν, ώστε η Γαία να μην καταφέρει να το βρει –το βρήκε ο Δίας και το έκοψε. Αλλά και από το αίμα ενός άλλου Γίγαντα, που ο Ποσειδώνας σκότωσε στο νησί της Κίρκης, φύτρωσε ένα άλλο φυτό, το μώλυ, που στάθηκε το αντίδοτο με το οποίο ο Οδυσσέας κατάφερε να γλυτώσει τη μεταμόρφωσή του σε γουρούνι (3) .
Τα αίματα που χύνονταν από τις πληγές των Γιγάντων σχημάτιζαν αιμάτινα ρυάκια που κυλούσαν στις χαράδρες και από εκεί στη θάλασσα. Το Αιγαίο έτρεμε συνέχεια με τις καταβυθίσεις νησιών και τις νέες αναδύσεις· το ίδιο και τα βουνά, της Θεσσαλίας, της Μακεδονίας και της Θράκης, ο Όλυμπος, η Όσσα, η Όθρυς, το Πήλιο, η Πίνδος, ο Άθως, το Παγγαίο.
Οι Ολύμπιοι πολεμούν
Ο αρχηγός των αθανάτων, ο Δίας, πολεμούσε με τους κεραυνούς του και προστάτευε τον εαυτό του με την αιγίδα, το δέρμα της κατσίκας, που φορούσε για θώρακα, και το γοργόνειο που την κοσμούσε, δηλαδή την κεφαλή της Μέδουσας Γοργόνας που το βλέμμα της απολίθωνε όποιον την κοιτούσε.
Δίπλα του πολεμούσαν η Νίκη και η μητέρα της, η Στύγα. Ο ένας θεός βοηθούσε τον άλλον, ο Ήφαιστος για παράδειγμα πήρε στο άρμα του τον Ήλιο, όταν τον είδε κουρασμένο. Σάτυροι και Σιληνοί καβάλα σε γαϊδούρια που γκάριζαν δημιουργούσαν σύγχυση και έδιναν την ευκαιρία στον Διόνυσο να εξοντώνει πολλούς, είτε και μόνο με το άγγιγμα του θύρσου του ή έχοντας φίδια στα μαλλιά όπως και εκείνοι· μεταμορφωμένος σε λιοντάρι ο θεός κατασπάραξε και τον Γίγαντα Εύρυτο (ή Ροίτο).
Μάλιστα για την υπηρεσία τους αυτή οι Διόνυσος καταστέρωσε τα γαϊδούρια στον αστερισμό του καρκίνου (4) — διὸ ἐτιμήθησαν ἐν τῷ Καρκίνῳ εἶναι ἐπὶ δυσμάς (Ερατ., Κατ. 1.11).
Κύρια σύμμαχος του Δία ήταν η κόρη του Αθηνά που γεννήθηκε ακριβώς εκείνη τη στιγμή της Γιγαντομαχίας από το κεφάλι του πατέρα της· αντίστοιχα, η Γαία γεννούσε ένα τέρας φοβερό, τη Γοργόνα, για να βοηθήσει τα άλλα της παιδιά, τους Γίγαντες. Πάνοπλη η Αθηνά ήδη από τη γέννησή της, πολεμούσε, συνήθως, πάνω στο άρμα της και δίπλα στον πατέρα της (Καλλίμ., 5.1-15 (5) ).
Σκότωσε τον Πάλλαντα, τον έγδαρε και με το δέρμα του έντυσε το σώμα της, όπως ο Δίας με την αιγίδα, για να το προφυλάσσει. Ή σκότωσε πρώτα τη Γοργόνα και με το γοργόνειο που έφερε στο στήθος, όπως ο πατέρας της, απολίθωσε τον Γίγαντα, αλλά και άλλους.
Η σύμπραξη των Αθανάτων με τον Ηρακλή
Η σύγκρουση έμοιαζε ατέρμονη και οι αντίπαλοι ισοδύναμοι. Η πληροφορία ότι η σύμπραξη ενός θνητού με τους αθάνατους θα έκαμνε τη μάχη να γύρει προς το μέρος τους έκανε τον Δία να στείλει την Αθηνά στον Ηρακλή και να τον καλέσει ως σύμμαχο κοντά τους. Αντίστοιχα, η Γαία αναζήτησε ένα βοτάνι που θα προφύλασσε τα παιδιά της από τα διπλά χτυπήματα, των Αθανάτων και του θνητού.
Και πάλι ο Δίας έδωσε εντολή στον Ήλιο, τη Σελήνη, την Ηώ να μην φωτίσουν τη γη, μέχρι που εκείνος θα εύρισκε μέσα στο σκοτάδι το βοτάνι της Γαίας και θα το εξαφάνιζε. Οι δύο αυτές κινήσεις υπήρξαν καθοριστικές για την τύχη των Γιγάντων.
Ο θάνατος των Γιγάντων
Με την παρέμβαση και του Ηρακλή σκοτώθηκαν πολλοί· ο Αλκυονέας, ο Ευρυμέδοντας, ο Πορφυρίωνας, ο Εγκέλαδος, ο Πολυβώτης, ο Πέλωρας ή Πελωρέας, ο Εφιάλτης, ο Μίμαντας, ο Αδαμάστορας ή Δαμάστορας, Ιππόλυτος, Γρατίωνας, Ἀγριος, Θόωνας...
Ο Αλκυονέας ήταν ο αρχηγός των Γιγάντων, σπουδαίος πολεμιστής, στον οποίο η μητέρα του Γαία είχε υποσχεθεί για σύζυγό του την Άρτεμη, είχε μάλιστα ονειρευτεί τα τραγούδια του γάμου του γιου της. Τον τοξοβόλησε ο Ηρακλής, όμως πέφτοντας αυτός στη γη, ξανάβρισκε τις δυνάμεις του, και ήταν αδύνατο για τον ήρωα να σκοτώσει τον Γίγαντα όσο αυτός βρισκόταν στη γη της γέννησής του, στη Φλέγρα ή την Παλλήνη του Ισθμού ή της Χαλκιδικής ή της Αττικής ή της Σικελίας· με τη συμβουλή όμως της Αθηνάς ο Ηρακλής τον τράβηξε έξω από την Παλλήνη, τον φορτώθηκε στους ώμους του και μακριά από τον τόπο που του ανανέωνε τις δυνάμεις τον σκότωσε –Και εκείνος λοιπόν με αυτόν τον τρόπο πέθανε.
Σύμφωνα με άλλη εκδοχή, ο Ηρακλής, γυρνώντας από το νησί Ερύθεια (6) με τα βόδια του Γηρυόνη, συνάντησε τον Αλκυονέα στον Ισθμό. Εκείνος έριξε καταπάνω του βράχο με τον οποίο τσάκισε δώδεκα τέθριππα που το καθένα είχε δύο αναβάτες· ο Ηρακλής τον σκότωσε με το ρόπαλό του. Λεγόταν ακόμη ότι ο Γίγαντας ήταν θαμμένος κάτω από τον Βεζούβιο.
Ο Ευρυμέδοντας, ο βασιλιάς των Γιγάντων, χάθηκε από το χέρι του ίδιου του Δία. Γι’ αυτόν λεγόταν ότι είχε βιάσει την ανήλικη Ήρα, ότι έτσι έγινε πατέρας του Προμηθέα, ο οποίος πλήρωσε αργότερα το ατόπημα του πατέρα του, καθώς δεν ήταν αρκετό στον Δία να σκοτώσει τον Ευρυμέδοντα· εκδικήθηκε και τον γιο δένοντάς τον στον Καύκασο.
Και ο Πορφυρίωνας θεωρούνταν βασιλιάς των Γιγάντων· ήθελε μάλιστα να εξουσιάσει χώρους ιερούς, κυρίως του Απόλλωνα, τη Δήλο και τους Δελφούς, και η μητέρα του υποσχέθηκε για ταίρι την Ήβη, την κόρη της Ήρας. Πάνω στην ερωτική επιθυμία πάτησε το σχέδιο εξαπάτησης του Γίγαντα από τον Δία ή την Αφροδίτη ή τον Έρωτα. Πιο συγκεκριμένα:
Ο Πορφυρίωνας την ώρα της μάχης με τον Ηρακλή, όρμησε και στην Ήρα. Γιατί ο Δίας [ή η Αφροδίτη ή ο Έρωτας] του ξύπνησε πόθο ερωτικό για τη θεά, η οποία, καθώς αυτός τις ξέσκιζε τα πέπλα θέλοντας να τη βιάσει, έβαλε τις φωνές καλώντας σε βοήθεια· και καθώς ο Δίας τον κατακεραύνωσε, ο Ηρακλής τον σκότωσε με το τόξο του (Απολλόδ. 1.7). Άλλο πάλι λένε ότι τον τοξοβόλησαν και η Αφροδίτη και ο Απόλλωνας.
Ο Εγκέλαδος ονειρευόταν την εξουσία στη θάλασσα και για γυναίκα του την Αθηνά, που αποδείχτηκε ότι δεν ήταν εύκολη λεία. Η θεά τον κυνήγησε στη Μεσόγειο και έριξε επάνω του όλο το νησί της Σικελίας, κάτω από το οποίο και τον έθαψε.
Ο Πολυβώτης, κυνηγημένος μεσοπέλαγα στο Αιγαίο από τον Ποσειδώνα (7) , κατευθύνθηκε νοτιοανατολικά· και ο Ποσειδώνας έκοψε ένα κομμάτι από την Κω, το έριξε επάνω του και τον καταπλάκωσε. Αυτό το χωρισμένο από την Κω κομμάτι ονομάστηκε Νίσυρος.
Ο Εύρυτος ή Ροίτος κατασπαράχθηκε από τον Διόνυσο που είχε μεταμορφωθεί σε λιοντάρι ή τον σκότωσε ο θεός με τον θύρσο του.
Ο Πέλωρος ή Πελωρέας έριξε πάνω στον Διόνυσο ολόκληρο το βουνό Πήλιο· τότε τον κάρφωσε με το ξίφος του ο Άρης ή με την τρίαινά του ο Ποσειδώνας την ώρα που τον είδε να πηδά στο ρέμα του Σπερχειού.
Ο Εφιάλτης δέχτηκε διπλό χτύπημα με βέλη, ο Απόλλωνας χτύπησε το αριστερό μάτι του Γίγαντα και ο Ηρακλής το δεξιό.
Ο Κλυτίος κάηκε από τις δάδες της Εκάτης ή από τα καμένα μέταλλα του Ήφαιστου.
Ο Μίμαντας χτυπήθηκε από τον Ήφαιστο με πυρακτωμένο σίδερο ή από τον Δία ή τον Άρη ή την Αθηνά και θάφτηκε κάτω από το όρος Μίμαντας στις Ερυθρές απέναντι από τη Χίο.
Ο Αδαμάστορας ή Δαμάστορας εξοντώθηκε και αυτός από τους θεούς, αφού πρώτα προσπάθησε να ρίξει καταπάνω τους την οροσειρά της Ροδόπης ή το νεκρό και απολιθωμένο σώμα του Πάλλαντα από το γοργόνειο της Αθηνάς.
Τον Ιππόλυτο τον σκότωσε ο Ερμής, φορώντας στην μάχη τη δερμάτινη περικεφαλαία του Άδη που τον έκανε αόρατο.
Τον Γρατίωνα τον σκότωσε η Άρτεμη.
Τον Άγριο και τον Θόωνα τους σκότωσαν οι Μοίρες πολεμώντας με χάλκινα ρόπαλα.
Τον Τιτυό τον σκότωσε ο Απόλλωνας, σε συνεργασία με την αδελφή του Άρτεμη, λίγο μετά τον φόνο του Πύθωνα.
Τους υπόλοιπους τους χτύπησε ο Δίας με κεραυνούς και τους εξόντωσε· και σε όλους εξαπέλυε τα βέλη του ο Ηρακλής (8) και τους αποτελείωνε. (Απολλ. 1.7)
Τα νησιά Νίσυρος και Λήμνος, η Πορφυριώνη στην Προποντίδα, ένας βράχος στη Λυκαονία, θεωρούνταν ότι είχαν εκσφενδονιστεί από τους μεν ή από τους δε αντιπάλους, ενώ το όρος Μίμαντας, τα ηφαίστεια Βεζούβιος και Αίτνα θεωρούνταν ότι κρατούσαν μέσα τους Γίγαντες. Άλλοι πάλι λένε ότι η ίδια η Γαία είχε θάψει τα παιδιά της κάτω από τα βουνά ή ότι τα είχε μεταμορφώσει σε βουνά.
Γιγαντομαχία (τοποθεσίες - συμβολισμοί)
Οι Φλέγρες, που αναφέρονται ως τόπος γέννησης των Γιγάντων και σύγκρουσης ανάμεσα σε αυτούς και τους Ολύμπιους, είναι το αρχαίο όνομα της Παλλήνης όπου κατοικούσαν οι Κρουσαίοι, Θράκες και σύμμαχοι των Τρώων, τους οποίους συνάντησε ο Αινείας φεύγοντας από την Τροία. Επομένως, ό,τι γνωρίζουμε από τις πηγές για την προϊστορική φάση της χερσονήσου, την περίοδο που έφερε το όνομα Φλέγρα (περίοδο της Φλέγρας), είναι η Γιγαντομαχία () , οι Κρουσαίοι, οι σχέσεις με την Τροία.
Αν λάβουμε υπόψη μας τις απόψεις που έχουν διατυπωθεί για την ετυμολογία των λέξεων Φλέγρες και Παλλήνη και που τις συνδέουν με την ηφαιστειώδη φύση του τόπου (Φλέγρες), με γεωλογικές αναστατώσεις και με την παλλόμενη από τους σεισμούς γη (Παλλήνη), τότε θα υποστηρίζαμε μια φυσιοκρατική - κοσμογονική ανάγνωση του μύθου των Γιγάντων, τους οποίους θα εκλαμβάναμε ως χθόνια στοιχεία που προκαλούν μετεωρολογικά φαινόμενα, σεισμούς, ηφαιστειακή δράση, θύελλες, τυφώνες, ξηρασίες, πυρκαγιές, ρήγματα στον φλοιό της γης και γενικά αναστατώσεις της γης.
Εξ ου και τα ονόματα των Γιγάντων: Εγκέλαδος βομβῶν, θόρυβον ποιῶν· Ερυσίχθων διατέμνων τὴν γῆν· Πάλλας πάλλω, πάλλομαι· Χθονόφυλος χθὼν κτλ).
Στην ομηρική παράδοση, ότι οι Γίγαντες είναι βάρβαρος μυθικός λαός της Θράκης (Οδ. η 56-60) (10) , στηρίζονται συγγραφείς, όπως ο Θεαγένης (ύστερα ελληνιστικά χρόνια [;]), την άποψη του οποίου διασώζει ο Στέφανος Βυζάντιος (λ. Παλλήνη). Αυτός προτείνει μια «ευημεριστική» (11) (εκλογικευμένη, «ιστορικοποιημένη») ερμηνεία της Γιαντομαχίας. Σύμφωνα με αυτήν οι κάτοικοι της Φλέγρας, οι Γίγαντες, ήταν μισάνθρωποι.
Αυτούς κυνήγησε και τιμώρησε ο Ηρακλής. Στη διάρκεια της μάχης έπεσαν κεραυνοί και ξέσπασαν τυφώνες, ἀφ’ ὧν ἡ τῶν Θεῶν μάχη πρὸς αὐτοὺς μεμυθολόγηται . Την άποψη αυτή παραδίδει και ο Στράβων σε απόσπασμα του 7ου βιβλίου του (αρ. 25). Πάντως, ο συσχετισμός των ὑπέρθυμων Γιγάντων με τη Θράκη εξηγείται από το γεγονός ότι ο πολιτισμός των Θρακών στα μάτια των Ελλήνων του Νότου ήταν βάρβαρος. Λεγόταν μάλιστα ότι οι θρακικές φυλές γεννήθηκαν από το αίμα ή τις στάχτες των ηττημένων Γιγάντων.
Στη δε Ιταλία η ηφαιστειογενής και θερμική δράση του Βεζούβιου, της Αίτνας, της Καμπανίας αποδιδόταν στο γεγονός ότι οι θαμμένοι εκεί Γίγαντες στριφογύριζαν. Εξάλλου, το όνομα Φλέγρες έφερε και η ηφαιστειώδης κοιλάδα της Καμπανίας (Πολύβ. 2, 17, 1), χωρίς όμως να γίνεται οποιοσδήποτε υπαινιγμός για τοποθέτηση του επεισοδίου εκεί. Τοπική παράδοση της Πελοποννήσου τοποθετούσε τον χώρο της μάχης στις όχθες του Αλφειού στην Αρκαδία.
Γιγαντομαχία και Τιτανομαχία, η άλλη μεγάλη μάχη ανάμεσα στους θεούς και τους Τιτάνες, υπηρετούν την ιδέα της διαμόρφωσης του κόσμου μέσα από συγκρουόμενες φυσικές δυνάμεις, χωρίς όμως να αποκλείεται –κάθε άλλο μάλιστα– μια περισσότερο ιστορική ερμηνεία: η σύγκρουση γηγενών κατοίκων με λαούς που μετακινούνται και διεκδικούν με τη βία την εγκατάσταση σε τόπους ήδη κατοικημένους, και ο σταδιακός «εξελληνισμός» των περιοχών.
Πάντως, όπως και να διαβάσουμε τον μύθο φαίνεται ότι οι άνθρωποι επιφύλαξαν στους Ολύμπιους θεούς ιδιότητες που αποπνέουν σταθερότητα, ρυθμό και μέτρο, στον αντίποδα της αστάθειας και του αστάθμητου των φυσικών φαινομένων.
Υποσημειωσεις - Πηγες
1.
Από την ίδια πράξη αποκοπής -από τα γεννητικά όργανα του Ουρανού που έπεσαν στη θάλασσα- γεννήθηκε η Αφροδίτη, η γεννημένη από τα κύματα ή από το σπέρμα του θεού.
2.
Οι Γίγαντες στον Όμηρο
Αρχή αρχή, γέννησε τον Ναυσίθοο ο Κοσμοσείστης Ποσειδών
με την Περίβοια, γυναίκα ασυναγώνιστη στην ομορφιά,
κόρη στερνή του τολμηρού Ευρυμέδοντα, που υπήρξε ο βασιλιάς
των υπερήφανων Γιγάντων, ωσότου αφάνισε τον αλαζονικό λαό του,
κι εξαφανίστηκε τότε κι αυτός.
(Όμ., Οδ. η 56-60 , μετ. Δ.Ν. Μαρωνίτης)
3.
Πρώτη παρέμβαση
1. Η Κίρκη μεταμορφώνει τους συντρόφους του Οδυσσέα
[…] κι η Κίρκη
τις θύρες άνοιξε τις λιόφωτες με βιάση, κι όπως βγήκε,
τους κάλεσε να μπουν […]
Κι ως τους συνέμπασε, τους έδωκε σκαμνιά, θρονιά να κάτσουν,
και σε κρασί απ' την Πράμνη ανάδευε μαζί τυρί ξυσμένο,
μέλι ξανθό και κριθαράλευρο, και μέσα εκεί τους ρίχνει
κακά βοτάνια, την πατρίδα τους για πάντα να ξεχάσουν.
Κι ως τους το κέρασε και το άδειασαν, σε μια στιγμή τους δίνει
με το ραβδί της, και τους έκλεισε στα χοιρομάντρια μέσα.
Χοίρου κορμί απόχτησαν όλοι τους, φωνή, κεφάλι, τρίχες,
μόνο που κράτησαν αθόλωτο το νου τους, ως και πρώτα.
Κι εκεί που μαντρισμένοι εμύρουνταν, η Κίρκη, για να φάνε,
έριξε κράνα, πρινοβέλανα μπροστά τους και βαλάνια,
τι άλλη θροφή οι χαμοκοιτάμενοι δε συνηθούνε χοίροι.
(κ 229-243, μετ. Ν. Καζαντζάκης - Ι.Θ. Κακριδής)
4.
ΚΑΡΚΙΝΟΣ (αστερισμός)
Ο αστερισμός του Καρκίνου είναι η γιγαντιαία καραβίδα που έστειλε η Ήρα στη Λέρνα, προκειμένου να δυσκολέψει ακόμη περισσότερο τον Ηρακλή στην προσπάθειά του να σκοτώσει την Ύδρα που κατάκαιγε σοδειές και ανθρώπους με τη φλογισμένη αναπνοή της. Ο Κάβουρας δάγκωσε τον ήρωα στη φτέρνα και εκείνος τη συνέθλιψε πατώντας το κεφάλι της. Ορισμένα από τα αστέρια του αστερισμού ονομάζονται ὄνοι και καταστερίστηκαν από τον Διόνυσο.
Η ευημεριστική ερμηνεία του Παλαίφατου θέλει τον Καρκίνο στρατηγό - ἀνὴρ μέγας καὶ πολεμικός- που ήρθε σε βοήθεια του βασιλιά Λέρνου, όταν ο Ηρακλής επιτέθηκε στο βασίλειό του. Αυτόν τον στρατηγό σκότωσε ο Ηρακλής και όχι κάποια καραβίδα.
5.
Η Αθηνά μετά τη Γιγαντομαχία
Της Παλλάδας λουτράρισσες, όσες κι αν είστε εβγάτε,
εβγάτε, μόλις άκουσα το φρούμασμα των ιερών αλόγων
κι όμορφη καταφτάνει η θεά.
Βιαστείτε τώρα ξανθές κόρες του Πελασγού, βιαστείτε.
Τα δυνατά της χέρια η Αθηνά ποτέ δε νίβει
πριν βγάλει τη σκόνη απ’ τα λαγόνια των αλόγων της.
Ούτε κι όταν γεμάτα ρύπον έφερε τα όπλα της
γυρνώντας απ’ τη μάχη της με τ’ άδικα παιδιά της Γης.
Μα πριν απ’ όλα τους αυχένες των αλόγων από τ᾽ άρμα
έλυσε, και στις πηγές καθάρισε του Ωκεανού
του ιδρώτα τις σταλαγματιές και τον πηγμένο σκούπισε
αφρόν απ’ τα χαλινοφάγα στόματά τους.
Αχαιοπούλες, τρέξετε, μονάχα μύρα και σ’ αλάβαστρα αλοιφές μη φέρετε
—ακούω των τροχών το τρίξιμο πάνω στους άξονες—
15όχι μύρα λουτράρισσες, ούτε αλοιφές σ’ αλάβαστρα για την Παλλάδα
—η Αθηνά δεν τις ποθεί τις αλοιφές με μύρα—
ούτε καθρέφτη. Πάντοτε όμορφο έχει το πρόσωπο.
(Καλλίμαχ. 5.1-15, μετ. Θ. Παπαθανασόπουλος)
6.
Ερύθεια
Νησί στην Εσπερία, κοντά στο Γιβραλτάρ, όπου βρίσκονται τα ιερά κοπάδια με τα ολοκόκκινα βόδια του Ήλιου. Εκεί τελειώνει ο θεός το καθημερινό του ταξίδι, έχοντας διασχίσει τον ουράνιο θόλο από τη μια μεριά του μεγάλου Ωκεανού, που περιβρέχει ολόκληρη τη γη, μέχρι την άλλη άκρη του, την Ερύθεια. Ερύθεια είναι και το όνομα μιας από τις Εσπερίδες.
7.
Ποσειδώνας
Ο Ποσειδώνας εμφανίζεται στη Γιγαντομαχία ως υπεύθυνος για μια σειρά από γεωλογικά φαινόμενα, όπως η διαμόρφωση της γήινης επιφάνειας με βουνά, κοιλάδες, νησιά, πορθμούς, ισθμούς κτλ., εμφανίζεται δηλαδή περισσότερο ως χθόνιος θεός παρά ως θαλασσινός, όπως προδίδει το όνομά του και διάφορα επίθετα που του αποδίδονται.
Ότι ο Ποσειδών ήταν θεός, με διευρυμένες ιδιότητες, θαλάσσιος και χθόνιος, θεός τόσο του κάτω κόσμου όσο και του πάνω, Άδης αλλά και Δίας μαζί, φανερώνεται από τα επίθετα που αποδίδονται γενικά στον θεό –Πελάγιος και Πελαγαίος αλλά και Γαίης Κινητήρ, Γαιήοχος, Μοχλευτήρ, Σεισίχθων, Δαμασίχθων, Ελασίχθων, Ενοσίγιαος κ.τ.λ., αλλά και από την παράδοση που τον θέλει σύζυγο της Δας, της Γης, συγκυρίαρχος των Δελφών μαζί της, σύζυγο της Δήμητρας, αλλά και θεοτήτων θαλασσινών, της Αμφιτρίτης και της Αλίας/Λευκοθέας, γνωστός ήδη από τις πινακίδες της Κνωσού και της Πύλου.
Ειδικά για τον μακεδονικό χώρο, ενδεικτικά αναφερόμαστε σε ορισμένα ευρήματα που υποδεικνύουν τη χθόνια υπόσταση του Ποσειδώνα: Σε αναθηματική επιγραφή που βρέθηκε στο Ποσείδι, σε μελαμβαφές όστρακο του 5ου αι. π.Χ., ο άγνωστος αναθέτης επικαλείται τη βοήθεια του «γαιαόχου κυανοχαίτα» Ποσειδώνα, «επαναλαμβάνοντας ίσως στίχο της Οδύσσειας, όπου ο κύκλωπας Πολύφημος απευθύνεται στον πατέρα του Ποσειδώνα: κλῦθι͵ Ποσείδαον γαιήοχε κυανοχαῖτα» (Οδ., 9.528). Και στο Τσιφλίκι της Νάουσας σε αναθηματική, από γυναίκα, πλάκα με ανάγλυφη παράσταση ανδρικού μορίου αναγράφεται η δίστιχη επιγραφή ΠΟΣΕΙΔΩΝΙ ΚΑΤ ΕΥΧΗΝ.
8.
Ο θρήνος του Ηρακλή για τα πάθη του
Με ποιους τυφώνες τρίκορμους, με ποια λιοντάρια άγρια
ή Γίγαντες ή Κένταυρους με τέσσερα ποδάρια
δεν πάλεψα, δεν τα ’βγαλα παλικαρίσια πέρα;
Κι αφού τη σκύλα σκότωσα, την Ύδρα με κεφάλια
που φύτρωναν συνέχεια, κι άλλους μυριάδες μόχθους
απανωτούς ξεπλήρωσα, κατέβηκα στον Άδη
με του Ευρυσθέα προσταγή, να φέρω στον αέρα
το Σκύλο τον τρικέφαλο, φρουρό του Κάτω Κόσμου…
Και άντεξα ο άθλιος και το στερνό μου άθλο,
στεφάνωμα των συμφορών με των παιδιών το φόνο…
(Σοφ., Τρ. 1271-1280, μετ. Ι. Γρυπάρης)
9.
Γιγαντομαχία
[…] η Γη, αγανακτισμένη για την τύχη των Τιτάνων [ο Δίας τους είχε ρίξει στον Τάρταρο], γέννησε από τον Ουρανό τους Γίγαντες, τεράστιους και ανίκητους, φοβερούς στην όψη, με πυκνά, πλούσια και μακριά μαλλιά και γένια και με λέπια φιδιού στα πόδια.
Μερικοί λένε ότι γεννήθηκαν στις Φλέγρες, άλλοι πάλι στην Παλλήνη. Αυτοί εξακόντιζαν στον ουρανό πέτρες και φλεγόμενες δρύες. Απ’ όλους τους διέφερε ο Πορφυρίωνας και ο Αλκυονέας, που παρέμενε αθάνατος, όσο πολεμούσε στη γη που γεννήθηκε. Αυτός έδιωξε και τις αγελάδες του Ήλιου από την Ερύθεια.
Στους θεούς δόθηκε σαφής χρησμός ότι κανένας τους δεν θα μπορούσε να σκοτώσει τους Γίγαντες, και ότι θα μπορούσαν να τους εξοντώσουν αν κάποιος θνητός συμμαχούσε μαζί τους. Όταν το πληροφορήθηκε η Γη, αναζήτησε ένα βοτάνι, για να μη σταθεί δυνατό να εξολοθρευτούν από κανένα θνητό.
Αλλά ο Δίας απαγόρευσε στην Ηώ, στη Σελήνη και στον Ήλιο να φέγγουν και πρόλαβε αυτός και έκοψε το βοτάνι· με τη μεσολάβηση μάλιστα της Αθηνάς εξασφάλισε για σύμμαχο τον Ηρακλή. Και εκείνος σημάδεψε με το τόξο του πρώτα τον Αλκυονέα· αλλά πέφτοντας αυτός στη γη, ξανάβρισκε τις δυνάμεις του· με τη συμβουλή όμως της Αθηνάς ο Ηρακλής τον τράβηξε έξω από την Παλλήνη.
Και εκείνος λοιπόν με αυτόν τον τρόπο πέθανε. Ο Πορφυρίωνας πάλι, την ώρα της μάχης με τον Ηρακλή, όρμησε και στην Ήρα. Γιατί ο Δίας του ξύπνησε πόθο ερωτικό για τη θεά, η οποία, καθώς αυτός τις ξέσκιζε τα πέπλα θέλοντας να τη βιάσει, έβαλε τις φωνές καλώντας σε βοήθεια· και καθώς ο Δίας τον κατακεραύνωσε, ο Ηρακλής τον σκότωσε με το τόξο του.
Όσο για τους υπόλοιπους, ο Απόλλωνας χτύπησε με τα βέλη του το αριστερό μάτι του Εφιάλτη και ο Ηρακλής το δεξιό· τον Εύρυτο τον σκότωσε ο Διόνυσος με τον θύρσο, τον Κλυτίο η Εκάτη με δαυλούς, τον Μίμαντα ο Ήφαιστος που τον χτύπησε με πυρακτωμένο σίδερο. Η Αθηνά με τη σειρά της, καθώς ο Εγκέλαδος το έσκαγε, έριξε επάνω του το νησί της Σικελίας, ύστερα έγδαρε τον Πάλλαντα και με το δέρμα του προστάτευε το σώμα της την ώρα της μάχης.
Ο Πολυβώτης, κυνηγημένος μεσοπέλαγα από τον Ποσειδώνα, φθάνει στην Κω· και ο Ποσειδώνας έκοψε ένα κομμάτι του νησιού, που ονομαζόταν Νίσυρος, και το έριξε επάνω του. Ο Ερμής, φορώντας στην μάχη τη δερμάτινη περικεφαλαία του Άδη, σκότωσε τον Ιππόλυτο, η Άρτεμη τον +Γρατίωνα+, οι Μοίρες πολεμώντας με χάλκινα ρόπαλα, σκότωσαν τον Άγριο και τον Θόωνα, τους υπόλοιπους τους χτύπησε ο Δίας με κεραυνούς και τους εξόντωσε· και σε όλους εξαπέλυε τα βέλη του ο Ηρακλής και τους αποτελείωνε. (Απολλόδωρος 1.7.1.)
10.
Οι Γίγαντες στον Όμηρο
Αρχή αρχή, γέννησε τον Ναυσίθοο ο Κοσμοσείστης Ποσειδών
με την Περίβοια, γυναίκα ασυναγώνιστη στην ομορφιά,
κόρη στερνή του τολμηρού Ευρυμέδοντα, που υπήρξε ο βασιλιάς
των υπερήφανων Γιγάντων, ωσότου αφάνισε τον αλαζονικό λαό του,
κι εξαφανίστηκε τότε κι αυτός.
(Όμ., Οδ. η 56-60 , μετ. Δ.Ν. Μαρωνίτης)
11.
Ευημερισμός
Η ερμηνευτική αυτή προσέγγιση των μύθων, η αναζήτηση δηλαδή ιστορικών πυρήνων στους μύθους, αποδίδεται στον φίλο του Κάσσανδρου, Ευήμερο από τη Σικελία (4ος π.Χ αι.), επιφορτισμένου με κρατικές υποθέσεις, που του επέβαλαν να ταξιδεύει πολύ. Σύμφωνα με τον Ευήμερο αποθεώνονταν όσοι συντελούσαν στη διαμόρφωση και διατήρηση της κοινωνικής αρμονίας. Ο Ευήμερος κατηγορήθηκε ότι έσπειρε τον αθεϊσμό, αν και επαινέθηκε από τους χριστιανούς συγγραφείς, γιατί έδειξε ότι οι θεοί των εθνικών δεν ήταν θεοί.
Η εφαρμογη μας για το κινητο σου
Κατέβασε και εσύ την εφαρμογή μας για το κινητό σου "Ancient Greece Reloaded"