Αναξιμενης
Διαβάστε ακόμη: Προσωκρατική φιλοσοφία
Ο Αναξιμένης ο Μιλήσιος (585 π.Χ. – 528 π.Χ.) ήταν αρχαίος Έλληνας προσωκρατικός φιλόσοφος που δραστηριοποιήθηκε στο δεύτερο μισό του 6ου αιώνα π.Χ. Ένας από τους τρεις Μιλήσιους φιλοσόφους (τον Θαλή και τον Αναξίμανδρο) αναγνωρίζεται ως μαθητής του Αναξιμάνδρου. Ο Αναξιμένης, όπως και οι υπόλοιποι της Σχολής της Ιωνίας, ήταν υποστηρικτής του υλιστικού μονισμού. Η έρευνά του θεωρείται πρόδρομος της φυσικής επιστήμης, αφού εισήγαγε πολλά φυσικά φαινόμενα και στοιχεία στην φιλοσοφία του.
Βιογραφία
Για τον βίο και τις δραστηριότητες του Αναξιμένoυς γνωρίζουμε ελάχιστα πράγματα. Ήταν γιος του Ευρύστρατου και πέθανε πιθανώς σε ηλικία 60 χρονών κατά την 63η Ολυμπιάδα (528-525 π.Χ.). Οι περισσότερες πληροφορίες για τη ζωή και το έργο του βασίζονται στον Θεόφραστο, που διασώζεται περιληπτικά από τον Σιμπλίκιο. Αποσπάσματα της φιλοσοφίας του βρίσκονται σε κείμενα του Αριστοτέλη, του Πλούταρχου, του Ιππόλυτου και του Αέτιου.
Πηγές πληροφοριών
Δυστυχώς κανένα έργο των προσωκρατικών φιλοσόφων δεν σώζεται ακέραιο. Έχουμε πληροφορίες γι'αυτούς στα ΑΜΕΣΑ ΠΑΡΑΘΕΜΑΤΑ, σε αρχαίους συγγραφείς από τον Πλάτωνα μέχρι και τους όψιμους Βυζαντινούς και στις ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ, τις έμμεσες δηλαδή αναφορές. Η πρώτη εκτενής δοξογραφική αναφορά απαντά στα Μετά τά φυσικά 1, 3-10 του Αριστοτέλη, όπου και τίθεται το πρόβλημα των πρώτων αρχών. Αυτού του είδους η συστηματική ιστορία της φιλοσοφίας συνεχίστηκε στο χαμένο έργο του Θεόφραστου Φυσικῶν δόξαι.
Εκείνος που ανασύνθεσε το έργο του Θεοφράστου και κατηγοριοποίησε πρώτος όλα τα αποσπάσματα των προσωκρατικών, ήταν ο Hermann Diels στο έργο του Die Fragmente der Vorsokratiker το 1903. Οι εκδόσεις του συγγράμματος ανανεώνονταν, σημαντικότερη εκ των οποίων είναι αυτή του φιλολόγου Walter Kranz το 1952
Φιλοσοφία και επιστήμη
Η αρχή του κόσμου
Ο Αναξιμένης συνδυάζει όπως και ο Θαλής την ανιμιστική θεώρηση του κόσμου με υποτυπώδεις επιστημονικές παρατηρήσεις. Αναζήτησε την αρχή του σύμπαντος στον αέρα ως ζωογόνο πνεύμα, ως μοναδική και άπειρη αρχή, ( Σιμπλίκιος Εις τα Φυσικά 24, 26 [DK 1345]). Ο αέρας είναι ποσοτικά άπειρος και αυτό τον καθιστά ανεξάντλητη πηγή του γίγνεσθαι, ενώ ταυτόχρονα είναι ύλη, δεν είναι δηλαδή νεκρός, αλλά αντίθετα ζωντανή και αδιαχώριστη ύλη, επομένως δεν χρειάζεται εξωτερική δύναμη για να δράσει. Ο θεϊκός αέρας είναι και η αρχή των θεών, δηλαδή των άστρων (Κικέρων, De natura deorum 1,26, Ιππόλ. Ἔλεγχ. 1,7,1).
Η καθημερινή εμπειρία αποδεικνύει, ότι οι διαφορές μεταξύ των στοιχείων μπορούν να εξηγηθούν ποσοτικά μέσω της διαφορετικής πυκνότητας: ο αέρας είναι ψυχρός, όταν βγαίνει πιεσμένος από τα χείλη, αλλά θερμός όταν βγαίνει αραιός από το ανοιχτό στόμα (Πλουτ. Περί τοῦ πρώτου ψυχροῦ 7,947 F). Έτσι, η γη δημιουργείται μέσω της πύκνωσης του αέρα και συγκρατείται από αυτόν, ενώ ο ήλιος και τα υπόλοιπα ουράνια σώματα αποτελούνται από αναθυμιάσεις (ἰκμάς) της γης, είναι επίπεδα σαν φύλλα και περιστρέφονται γύρω απ' τη γη, όπως ένα καπέλο γύρω από ένα κεφάλι (Ιππόλ. Ἔλεγχος 1,7,6).
Υιοθετώντας τον υλοζωισμό του Θαλή, θεώρησε ως προϋπόθεση των μεταβολών του αέρα τη συνεχή κινητικότητά του. Η κίνηση είναι η πιστοποίηση της ζωής, το χαρακτηριστικό της πολλαπλής πραγματικότητας. Καθοριστικός παράγοντας για την επιλογή του αέρα ως βασικού στοιχείου για την κοσμογονία του, είναι η ταύτιση της ψυχής με τον αέρα, όπως αναφέρεται σε διασωθέν απόσπασμα: Ο αέρας περικλείει ολόκληρο το σύμπαν όπως η ψυχή μας που είναι αέρας αποτελεί τη συνεκτική μας δύναμη (Αετ. 1,3,4). Πρόκειται ουσιαστικά για την πρώτη προσωκρατική ψυχολογική θέση...
Κοσμογονία - Κοσμολογία
Ο Αναξιμένης διαμόρφωσε τόσο την κοσμολογία όσο και την κοσμογονία του με επίκεντρο το στοιχείο του αέρα και τις μεταβολής του: Ο κόσμος προέκυψε από τον αδιαφοροποίητο αέρα. Το σχήμα του Σύμπαντος πιστεύει ότι είναι ημισφαιρικό. Τα ουράνια σώματα έχουν πύρινη φύση και προέκυψαν από τους υγρούς ατμούς που αναδίδονται από τα υγρά μέρη της γης. Ανεβαίνοντας οι ατμοί αραιώνουν τόσο, που γίνονται φωτιά και όπως η γη υποβαστάζονται από τον αέρα. Με την θεωρία της πύκνωσης και της αραίωσης ο Αναξιμένης εξηγούσε επίσης και διάφορα μετεωρολογικά φαινόμενα (βροχή, σύννεφα κ.λπ.) (Ψευδοπλούταρχος, Στρωματείς, 3 [DK 13A6])
Ο Αναξιμένης παρουσιάζει τη Γη ως πλατύ δίσκο μεγάλης έκτασης που στηριζόταν στον αέρα, μιας και είχε διαπιστώσει ότι στον αέρα συγκρατούνται καλύτερα τα σώματα με μεγαλύτερη επιφάνεια. Ο Αριστοτέλης αναφέρει ότι η ακινησία της Γης, στην οποία πίστευε ο Αναξιμένης, όπως και ο Αναξαγόρας και ο Δημόκριτος, οφειλόταν στο πλατύ της σχήμα.
Για τον Ήλιο ο Αναξιμένης πιστεύει πως προήλθε από τη Γη, πως έχει σχήμα όμοιο με αυτήν αλλά πως απέκτησε μεγάλη θερμότητα λόγω της γρήγορης κίνησής του.
Το ερμηνευτικό μοντέλο του κόσμου που προβάλλει ο Αναξιμένης είναι το πρώτο συστηματικό μονιστικό σύστημα στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία και υλιστικό με την ευρύτερη έννοια του όρου. Η ύλη δε θεωρείται αδρανής αλλά ζωντανή και αδιαχώριστη από την κινούσα αιτία της, γεγονός που σημαίνει ότι η ύλη και η δύναμη δεν έχουν ακόμα διαχωριστεί ως αυτοτελείς οντότητες.
Επιρροή
Η θεωρία του Αναξιμένη για την διαδοχική μετατροπή της ύλης μέσω της συμπύκνωσης και της αραίωσης επηρέασε και μετέπειτα φιλοσοφικές θεωρίες. Τόσο ο Μέλισσος όσο και ο Πλάτων βλέπουν τη θεωρία του ως τέτοια, που παρέχει μια ευνόητη εξήγηση της αλλαγής. Και ο Διογένης ο Απολλωνιάτης χρησιμοποιεί τον αέρα ως βάση της εκλεκτικής, μονιστικής του θεωρίας. Τέλος σε ιπποκρατικές πραγματείες συναντάει κανείς τον αέρα ως βασικό στοιχείο στη θεωρία των ασθενειών.
Βιβλιογραφια
Windelband W. - Heimsoeth H., Εγχειρίδιο Ιστορίας της Φιλοσοφίας, Τομ. Α΄, Μ.Ι.Ε.Τ. (Αθήνα 2001 δ΄), ISBN 960-250-051-4.
Καλογεράκος Ι. - Θανασάς Π. "Οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι", στο Ελληνική Φιλοσοφία και Επιστήμη από την Αρχαιότητα έως τον 20ο αιώνα, Ε.Α.Π., (Πάτρα, 2000), ISBN 960-538-290-3.
Παπανικολάου, Α. Δ, «Αναξιμένης και corpus Hippocraticum», Παρνασσός 31 (1989), 13-21.
G. S. KIRK / J. E. RAVEN / MALCOLM SCHOFIELD, Οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι, Μετάφραση Δημοσθένη Κούρτοβικ,εκδ.ΜΙΕΤ, Αθήνα,1988, 2006(4η έκδοση),σελ.152-170
Heinz-Günther Nesselrath, Εισαγωγή στην αρχαιογνωσία, τόμ, Α΄, Αρχαία Ελλάδα,Επιμ. Ιακώβ-Ρεγκάκος, Εκδ. Παπαδήμα (Αθήνα 2008 δ΄), ISBN 978-960-206-468-9
Γεωργούλη, Κ., Δ., (2000). Ιστορία της Ελληνικής φιλοσοφίας, εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα.
Kaku, M., (2005). Παράλληλοι Κόσμοι, εκδ. Τραυλός, Αθήνα.
Μακρυγιάννη, Δ., (2000) Η έννοια του Θεού στην Προσωκρατική φιλοσοφία, εκδ.Γεωργιάδη, Αθήνα.
Νιάρχου, Κ. Γ.,-Α., (2008). Η ελληνική φιλοσοφία μετά των θεμελιωδών αυτής εννοιών, τ. Α, Αθήναι.
Πολίτου, Ν., Γ., (2004). Φιλοσοφήματα, Εν Αθήναις.
Πηγη
Η εφαρμογη μας για το κινητο σου
Κατέβασε και εσύ την εφαρμογή μας για το κινητό σου "Ancient Greece Reloaded"