Αρχυτας ο Ταραντινος
Αρχύτας ο Ταραντίνος ο Έλληνας Επιστήμων, που κατασκεύασε το πρώτο αεριωθούμενο αεροπλάνο στην ιστορία και «έφερε» τη «βιομηχανική» επανάσταση πολύ νωρίτερα από την ώρα που επρόκειτο να γίνει στο μέλλον, έστω και αν έζησε εκατοντάδες χρόνια πριν.
Άγνωστος για τους περισσότερους ανθρώπους, αφού δεν υπάρχει γι αυτόν αναφορά ούτε στα σχολικά μας βιβλία, αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα μυαλά που ανέδειξε ποτέ η Ελλάδα στην ιστορία της. Αναφερόμενος ως ο τελευταίος των Πυθαγορείων, γεννήθηκε στον Τάραντα το 428πΧ, ενώ σκοτώθηκε σε τραγικό ναυάγιο στην Αδριατική θάλασσα, το 366πΧ.
Πολύπλευρη προσωπικότητα, εκλέχτηκε 7 συνεχόμενες φορές στρατηγός και ουδέποτε ηττήθηκε σε μάχη. Η διακυβέρνηση του μπορεί να χαρακτηρισθεί ως μία εφαρμογή της πυθαγόρειας ηθικής στην πολιτεία. Η πολιτεία του Αρχύτα δεν στηριζόταν στην ισότητα των μέτρων και των σταθμών, αλλά στην γεωμετρική ισότητα, που συνδέεται με την δικαιοσύνη και τη λογιστική.
Αξιοσημείωτες είναι και οι παιδαγωγικές του αντιλήψεις, σύμφωνα με τις οποίες η μάθηση προέρχεται από τη μεθοδολογία της μετάδοσης γνώσεων και της δημιουργικής ανακάλυψης. Ερεύνησε το πρόβλημα των μουσικών τόνων και διέκρινε τρία γένη μουσικών συμφωνιών : το εναρμόνιο, το χρωματικό και το διατονικό, που ταυτίζονται με τους τρεις μέσους : τον αριθμητικό, τον γεωμετρικό και τον αρμονικό (αντίστροφον), ενώ αιτιολόγησε την παραγωγή των ήχων ως απόρροια της σύγκρουσης των σωμάτων. Ήταν ακόμα φιλόσοφος , αστρονόμος, είχε έφεση στα μαθηματικά αλλά το σημαντικότερο ήταν η ιδιοφυΐα και η ανεξάντλητη εφευρετικότητά του στη μηχανική.. Στα μηχανικά προβλήματα του Αριστοτέλη είναι φανερή η επίδραση των αντίστοιχων εργασιών του Αρχύτα.
Πρώτος αυτός ανακάλυψε την τροχαλία τον κοχλία (τη βίδα) τη παιδική ροκάνα και πιθανόν να γνώριζε την χρήση των πολύσπαστων. Είχε την τιμή να είναι μαθητής του Πλάτωνα και έγινε ιδιαίτερα γνωστός, όταν ως κυβερνήτης του Τάραντα προσέφερε σε αυτόν προστασία, εξαιτίας του κατατρεγμού του από το Διονύσιο των Συρακουσών. Ήταν επίσης δάσκαλος του Ευδόξου του Κνίδιου.
Το γεγονός όμως που τον καθιστά αθάνατο στην ιστορία, είναι η πνευματώδης λύση ενός εκ των τριών γνωστών προβλημάτων της αρχαιότητας που δεν είναι δυνατόν να λυθούν μόνο με κανόνα και διαβήτη. Πρόκειται για το Δήλιο πρόβλημα (ο Διπλασιασμός, δηλαδή, του κύβου), το οποίο συνίσταται στην κατασκευή ενός κύβου με διπλάσιο όγκο από ένα γνωστό κύβο πλευράς α. Ο απλός διπλασιασμός του μήκους της ακμής του κύβου οδηγεί σε οχταπλασιασμό του όγκου. Έδωσε την επίλυση θεωρώντας 3 στερεά, τον ορθό κανονικό κύλινδρο ,τον ορθό κυκλικό κώνο και το στερεό που παράγεται, αν ο κύκλος στραφεί γύρω από μία εφαπτομένη του. Το γεγονός αυτό, αποδεικνύει τη μεγάλη εξοικείωσή του με τα σχήματα. Εφηύρε ακόμα μια μέθοδο επίλυσης της τετραγωνικής ρίζας.
Το πιο αξιομνημόνευτο από τα μηχανεύματα του όμως είναι η κατασκευή της πρώτης ιπτάμενης μηχανής στην γνωστή ιστορία. Την ονόμασε περιστερά ή πετομηχανή και λειτουργούσε με ένα σύστημα αεροπροώθησης. Αποτελούταν από ένα αλλά ισχυρό κέλυφος που είχε την μορφή περιστεριού και έφερε εσωτερικά την κύστη ενός μεγάλου ζώου. Η μηχανή αυτή, στο πείραμα του πέταξε 200 μέτρα αλλά όταν έπεσε στη γη δεν μπόρεσε να ξανασηκωθεί. Πιθανόν να πετούσε χάρις έναν μηχανισμό συμπίεσης αέρα, όπως επισημαίνει ο Χ. Λάζος στο βιβλίο του. Εδώ παρατηρείται μια πρώιμη χρήση, της δύναμης του αέρα γεγονός το οποίο έχει καταγραφεί και έχει διασωθεί στη φιλολογική γραμματεία.
Πρέπει να σημειωθεί τέλος, ότι δίχως αυτόν, κινητήρες εσωτερικής καύσης, ατμομηχανές, ανυψωτικά μηχανήματα, εργοστάσια και γενικά ότι άλλο επίτευγμα συναρμολογείται με κοχλίες ή και βίδες δεν θα μπορούσε να υπάρξει. Ας μην αγνοούμε επομένως, αυτόν που τις ανακάλυψε…
Αρχύτας ο Ταραντίνος - Περιστερά ή Πετομηχανή (Πατήστε το Κουμπί "Play" για να ξεκινήσει το βίντεο):
Άφησε γραπτό έργο του οποίου έχουν διασωθεί μόνο αποσπάσματα. Βιβλία του αναφέρονται τα "Αρμονικός" και "Διατριβαί" από τα οποία σώζονται κάποια μέρη. Επίσης αποσπάσματα από την πολιτικής σημασίας πραγματεία του Περί Νόμου και Δικαιοσύνης υπάρχουν διασωσμένα από τον Ιωάννη Στοβαίο στο βιβλίο του "Πολιτικά και Ηθικά Αποσπάσματα". Στην πραγματεία του αυτή εκφράζει την άποψη ότι η Σπάρτη είχε την τελειότερη νομοθεσία και το τελειότερο σύστημα διακυβέρνησης που κατόρθωνε να συνδυάζει τη βασιλεία, την αριστοκρατία, την ολιγαρχία και τη δημοκρατία με σωστό τρόπο. Από πολλούς μελετητές θεωρείται πιθανό ο Πλάτωνας στην Πολιτεία του να έχει εμπνευστεί ή επηρεαστεί από τα γραπτά του Αρχύτα και τη μεγάλη φιλία που συνέδεε τους δύο άνδρες.
Περί Νόμου και Δικαιοσύνης
Ας δούμε λοιπόν κάποια αποσπάσματα από την πραγματεία Περί Νόμου και Δικαιοσύνης, όπως σώζονται από τον Στοβαίο , σε απόδοση στη δημοτική από τον φιλόλογο Απόστολο Παπανδρέου:
H επίδραση που ασκεί ο νόμος στην ψυχή και τη ζωή του ανθρώπου είναι η ίδια με την επίδραση της αρμονίας στην ακοή και τη φωνή. Και ο νόμος δηλαδή διαπαιδαγωγεί την ψυχή και οργανώνει με τάξη τη ζωή και η αρμονία μαθαίνει την ακοή να αισθάνεται τα πάντα και καθιστά τη φωνή μουσική. Λέγω δε ότι κάθε οργανωμένη κοινωνία αποτελείται από τους άρχοντες , τους αρχομένους και τρίτο από τους νόμους. Ζωντανός εκπρόσωπος του νόμου είναι ο βασιλιάς και άψυχος είναι το γράμμα του νόμου. Πρώτος , λοιπόν είναι ο νόμος. Και με το νόμο ο βασιλιάς είναι ο νόμιμος ηγεμών, ακολουθεί στη σειρά ο άρχων, έπειτα χάρη στο νόμο ο αρχόμενος είναι ελεύθερος πολίτης και όλη η πολιτεία είναι ευτυχισμένη. Και με την παραβίαση του νόμου ο βασιλιάς καταντάει τύραννος, ο άρχων ασυνεπής, ο αρχόμενος γίνεται δούλος και όλη η κοινωνία μαστίζεται από την κακοδαιμονία.
Γιατί όλες οι πράξεις συνδέονται μεταξύ τους, καθώς προσδιορίζονται από το "άρχειν" και το ¨άρχεσθαι" και τρίτο από την κυριαρχία. Το "άρχειν" ανήκει δικαιωματικά στο ανώτερο και το "άρχεσθαι"στο κατώτερο και η κυριαρχία ανήκει και στα δυό. Γιατί άρχει το λογικό μέρος της ψυχής, άρχεται το άλογο και το κυριαρχούν στα πάθη και τα δύο μαζί. Απ΄τον αρμονικό συνδυασμό και των δύο παράγεται η αρετή , η οποία απομακρύνει την ψυχή και από τις θλίψεις και τις ηδονές στην ηρεμία και τη γαλήνη ( την έλλειψη παθών).
Πρέπει ο νόμος να είναι σύμφωνος με τη φύση, να έχει πραγματική ισχύ , και γενικά να συμφέρει στην οργανωμένη κοινωνία. Γιατί άν στερείται το ένα ή περισσότερα απ΄αυτά ή και όλα, ή δεν θα είναι νόμος ή δεν θα είναι τέλειος νόμος. Και θα είναι σύμφωνος με τη φύση, άν μιμείται το φυσικό δίκαιο. Και το φυσικό δίκαιο εκφράζει αυτό που αναλογεί και ανήκει στον καθένα σύμφωνα με την αξία του. Ισχυρός θα είναι ο νόμος άν ανταποκρίνεται στις ανάγκες και τις δυνατότητες των ανθρώπων για τους οποίους έχει θεσπιστεί. Γιατί πολλοί άνθρωποι δεν είναι σε θέση να δεχτούν το σύμφωνο με τη φύση, που είναι και το πρώτο αγαθό, αλλά μόνο αυτό που συμφέρει στους ίδιους κατά τις περιστάσεις. Μόνο έτσι και όσοι αρρωσταίνουν και όσοι υποφέρουν βρίσκουν φροντίδα και στοργή. Και συμφέρων στην κοινωνία είναι ο νόμος, άν δεν είναι μονόπλευρος και ιδιοτελής, αλλά εξυπηρετεί το κοινό συμφέρον και η ευεργετική του δράση εκτείνεται σε όλους.
Πρέπει ακόμα ο νόμος να παίρνει υπόψη του ολόκληρη τη χώρα, αλλά και τα περιφερειακά της διαμερίσματα. Γιατί ούτε η γη παράγει τους ίδιους καρπούς ούτε η ψυχή των ανθρώπων είναι επιδεκτική της ίδιας αρετής. Γι΄αυτό και το δίκαιο το διαμορφώνουν άλλοι αριστοκρατικό, άλλοι δημοκρατικό και άλλοι ολιγαρχικό. Και το αριστοκρατικό δίκαιο θεσπίζεται αντίθετο προς την ισότητα. Γιατί στους ισχυρότερους παρέχει περισσότερα δικαιώματα και στους ασθενέστερους λιγότερα. Ενώ το δημοκρατικό δίκαιο κατανέμει τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις κατά γεωμετρική αναλογία. Γιατί σ΄αυτό το δίκαιο οι λόγοι των μεγαλύτερων μεγεθών προς τα μικρότερα είναι ίσοι. Τέλος , το ολιγαρχικό και τυραννικό δίκαιο ρυθμίζει τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις σύμφωνα με την αριθμητική αναλογία.
Γιατί τα αντιμετωπίζει με βάση την αντίστροφη αναλογία. Δηλαδή στους λιγότερους παρέχει περισσότερα δικαιώματα και στους πολλούς λιγότερα. Αυτά , λοιπόν , είναι τα είδη της κατανομής των δικαιωμάτων. Και η εικόνα της πολιτείας αντικατοπτρίζεται και στις οικογένειες. Γιατί και οι τιμές και οι τιμωρίες και οι εξουσίες ή μοιράζονται εξίσου στους ισχυρούς και τους αδύνατους ή μοιράζονται άνισα ανάλογα με την υπεροχή καθενός στην αρετή ή στον πλούτο ή στη δύναμη. Και όπου αποδίδονται εξίσου εκεί το δίκαιο είναι δημοκρατικό, όπου όμως αποδίδονται άνισα εκεί είναι αριστοκρατικό ή ολιγαρχικό.
Πρέπει όμως ο καλύτερος νόμος και το πολίτευμα να είναι σύνθετο από τα άλλα πολιτεύματα. Και να έχει κάτι απ΄τη δημοκρατία, κάτι απ΄την ολιγαρχία, κάτι απ΄τη βασιλεία και την αριστοκρατία. ΄Οπως ακριβώς είναι το πολίτευμα των Λακεδαιμονίων. Εκεί οι βασιλείς είναι το στοιχείο της μοναρχίας , η γερουσία εκφράζει την αριστοκρατία, οι έφοροι την ολιγαρχία, οι "ιππαγρέται" ( τρεις άρχοντες που εκλέγουν τη σωματοφυλακή του βασιλιά ) τέλος κι οι σωματοφύλακες αποτελούν το στοιχείο της δημοκρατίας. Πρέπει, λοιπόν, ο νόμος να μην είναι μόνο άριστος, αλλά και να υπάρχει αμοιβαία ανταπόκριση στα μέρη του. Γιατί αυτός ο νόμος είναι ισχυρός και σταθερός. ΄Οταν μιλάω για αμοιβαία ανταπόκριση εννοώ ότι όποιος ασκεί μιάν αρχή να άρχεται και ο ίδιος, όπως συμβαίνει στη Λακεδαίμονα, που διακρίνεται ως πρότυπο ευνομίας.
Απέναντι στους βασιλείς ( που στη Σπάρτη ήταν δύο) κάθονται οι έφοροι (πέντε τον αριθμό ), απέναντι στους εφόρους η γερουσία ( από 27 μέλη) κι ΄ανάμεσά τους είναι οι "ιππαγρέται" και οι σωματοφύλακες του βασιλιά. Πρός όποια κατεύθυνση κι άν στραφούν οι άρχοντες με τη μεγαλύτερη εξουσία, θα βρεθούν υπό τον έλεγχο των άλλων. Ο νόμος πρέπει να ορίζει στην πρώτη σειρά τις τιμές προς τους θεούς και τους δαίμονες ( κατώτερες θεότητητες, μεταξύ θεών και ανθρώπων) και τους γονείς και γενικά για κάθε ωραίο και αξιοτίμητο.
Στη δεύτερη σειρά να ορίζει τα συμφέροντα. Γιατί πρέπει τα κατώτερα να ακολουθούν μετά τα σημαντικά και να μη μένουν οι νόμοι κλεισμένοι στα δωμάτια και τα ντουλάπια, αλλά να ζουν στα ήθη των πολιτών. Γιατί ούτε στη Λακεδαίμονα με το καλύτερο πολίτευμα η πόλη διοικείται με το πλήθος των εγγράφων, αλλά κυρίως με τους καλούς τρόπους εκείνων που ασκούν τις διάφορες εξουσίες. Και συμφέρει στην πολιτεία ο νόμος να μην είναι μονόπλευρος και ιδιοτελής, αλλά ν΄αποβλέπει στο κοινό όφελος και να εφαρμόζεται προς όλες τις κατευθύνσεις. Κι οι ποινές που προβλέπει να είναι τέτοιες που να επιφέρουν την αισχύνη και την ατιμία κι όχι χρηματικά πρόστιμα.
Γιατί απ΄την τιμωρία που φέρει την αισχύνη, φροντίζουν να συμπεριφέρονται όλοι με κοσμιότητα, ώστε να μη χρειαστεί να δοκιμάσουν κι΄αυτοί την τιμωρία από το νόμο. Ενώ με τα χρηματικά πρόστιμα οι πολίτες θα φροντίζουν κυρίως για χρήματα με την ιδέα ότι αυτά είναι το μέγιστο φάρμακο για τα παραπτώματά τους. Το άριστο, λοιπόν, είναι να είναι κατά τέτοιον τρόπο συγκροτημένη η πολιτεία, ώστε να μην έχει ανάγκη να εισάγει τίποτε απ΄έξω, που να έχει σχέση ή με την αρετή ή με τη δύναμη ή με οποιαδήποτε άλλη ανάγκη. Γιατί τότε και το σώμα και το σπίτι και το στράτευμα είναι καλά οργανωμένα, όταν έχουν μέσα τους την αιτία της σωτηρίας τους και δεν εξαρτώνται απ΄έξω.
Το σώμα δηλαδή να είναι γερό, το σπίτι νοικοκυρεμένο κι ο στρατός να μην είναι ούτε αγύμναστος ούτε μισθοφορικός. Με μιά τέτοια οργάνωση είναι ανώτερα απ΄όλα τ΄άλλα. Και να είναι ελεύθερα και ανυπότακτα, συνηθισμένα στη λιτή ζωή, που εξοικονομείται εύκολα. Μ΄αυτόν τον τρόπο ο ισχυρός υπερνικά το βάρος κι ο σκληραγωγημένος το ρίγος. Γιατί οι κακοτυχίες και οι συμφορές γυμνάζουν τους ανθρώπους, καθώς στον εγκρατή και καταπονημένο στο σώμα και στην ψυχή, οποιαδήποτε τροφή φαίνεται νόστιμη, ομοίως και το ποτό, και το αχυρόστρωμα φαίνεται άνετο, ενώ σ΄αυτόν που συνηθίζει στη χλιδή και την πολυτέλεια, ακόμα κι οι ανέσεις του βασιλιά των Περσών του φαίνονται δυσάρεστες και άβολες.
Πρέπει λοιπόν, ο νόμος να είναι εναρμονισμένος με τα ήθη και τις ασχολίες των πολιτών. Γιατί έτσι θα συνηθίσεις τους πολίτες στην αυτάρκεια και ν΄απονείμει στον καθένα αυτό που του αξίζει και που επιβάλλεται. Γιατί έτσι κι ο ήλιος που διαγράφει την τροχιά του στο ζωδιακό κύκλο, μοιράζει σ΄όλους τους ανθρώπους πάνω στη γη το μερίδιο που ανήκει στον καθένα, στη γέννησή του, την ανάπτυξη και τον κύκλο της ζωής του, προσφέροντας την εναλλαγή των εποχών σαν ένα είδος ευνομίας. Γι΄αυτό και ονομάζεται "νόμιος και νεμήιος ¨Ζευς και "νομεύς" εκείνος που μοιράζει τις τροφές για τα πρόβατα. Ακόμα και τα τραγούδια των κιθαρωδών ονομάζονται "νομοί".
Γιατί και αυτά όταν τραγουδιούνται με αρμονία και με ρυθμό και με μέτρο, φέρουν μιά ψυχική ευφορία.
Πηγες
Χρήστος Δ. Λάζος - Μηχανική και Τεχνολογία στην αρχαία Ελλάδα εκδόσεις Αίολος
Δημήτρης Τσιμπουράκης - Η γεωμετρία στην αρχαία Ελλάδα εκδόσεις Ατροπός
[1] "Ancient Origins"
[2] "SciHi"
[3] "ΣΤΗΝ ΚΟΙΛΑΔΑ ΤΩΝ ΜΟΥΣΩΝ"
Η εφαρμογη μας για το κινητο σου
Κατέβασε και εσύ την εφαρμογή μας για το κινητό σου "Ancient Greece Reloaded"