Οινοπιδης ο Χιος
Ο Οινοπίδης ο Χίος ήταν αρχαίος Έλληνας μαθηματικός (γεωμέτρης) και αστρονόμος, που άκμασε περί το 450 π.Χ.. Γεννήθηκε λίγο μετά το 500 π.Χ. στο νησί Χίος και ήταν από τους κύριους εκπροσώπους της Σχολής της Χίου, αλλά σταδιοδρόμησε κυρίως στην Αθήνα.
Αστρονομία
Το σημαντικότερο αστρονομικό επίτευγμα του Οινοπίδη ήταν ο πρώτος προσδιορισμός της γωνίας που είναι γνωστή ως λόξωση της εκλειπτικής, δηλαδή της γωνίας ανάμεσα στον ουράνιο ισημερινό και στην εκλειπτική (τη φαινομενική ετήσια τροχιά του Ήλιου στον γήινο ουρανό). Βρήκε ότι η γωνία αυτή ήταν ίση με 24°. Η τιμή αυτή παρέμεινε η κοινώς αποδεκτή επί δύο αιώνες, μέχρι που ο Ερατοσθένης ο Κυρηναίος μέτρησε τη γωνία αυτή με μεγαλύτερη ακρίβεια.
Ο Οινοπίδης επίσης υπολόγισε τη διάρκεια του «Μεγάλου Έτους», δηλαδή του μικρότερου χρονικού διαστήματος που ισούται με ακέραιο αριθμό αστρικών ετών και ταυτόχρονα με ακέραιο αριθμό συνοδικών μηνών . Καθώς οι σχετικές θέσεις Ηλίου και Σελήνης επαναλαμβάνονται μετά από ένα Μέγα Έτος, αυτό σχετίζεται με την πρόβλεψη των εκλείψεων. Αυτό βέβαια είναι μόνο προσεγγιστικά σωστό, καθώς ο λόγος του μήκους του έτους προς το μήκος του συνοδικού μήνα δεν είναι ρητός αριθμός ώστε να υπάρχει ακριβές Μέγα Έτος. Εξάλλου, η τροχιά της Σελήνης παρουσιάζει συνεχώς μικροδιαφορές.
Ο Οινοπίδης υπολόγισε το Μέγα Έτος σε 59 χρόνια ή 730 συνοδικούς μήνες. Αυτή είναι πολύ καλή προσέγγιση, αλλά όχι ακριβής τιμή: 59 (αστρικά) έτη περιέχουν 21.550,1 ημέρες, ενώ 730 συνοδικοί μήνες περιέχουν 21.557,3 ημέρες. Ωστόσο, μία περίοδος 59 ετών είχε το πλεονέκτημα ότι αντιστοιχούσε αρκετά καλά με ακέραιους αριθμούς περιόδων περιφοράς αρκετών πλανητών γύρω από τον Ήλιο, οπότε και οι δικές τους σχετικές θέσεις επαναλαμβάνονταν μετά από ένα Μέγα Έτος.
Πρακτικότερη πάντως και γνωστότερη στην αρχαία Ελλάδα ήταν η τιμή που βρήκαν το 432 π.Χ. ο Μέτων ο Αθηναίος και ο Ευκτήμων, ο περίφημος Κύκλος του Μέτωνος των 18 ετών ή 223 συνοδικών μηνών (βλ. και Περίοδος Σάρος, παρακάτω).
Γεωμετρία
Ενώ οι αστρονομικές συνεισφορές του Οινοπίδη αφορούν κυρίως πρακτικά θέματα, αντιθέτως ως γεωμέτρης φαίνεται ότι υπήρξε μάλλον θεωρητικός και μεθοδολόγος, που είχε θέσει ως στόχο υψηλότερα πρότυπα θεωρητικής καθαρότητας για τη Γεωμετρία: Εισήγαγε τη διάκριση ανάμεσα σε θεωρήματα και «προβλήματα», με την έννοια ότι θεώρημα είναι ένας θεωρητικός δομικός λίθος που πρέπει να χρησιμεύει ως το θεμέλιο για παραπέρα ανάπτυξη της θεωρίας, ενώ ένα πρόβλημα είναι μια γεωμετρική κατασκευή, συνήθως χωρίς παραπέρα ανάπτυξη.
Ο Οινοπίδης επίσης φαίνεται ότι θέσπισε τον κανόνα ότι οι γεωμετρικές κατασκευές πρέπει να μη χρησιμοποιούν άλλα μέσα εκτός από τον κανόνα και τον διαβήτη. Το όνομά του συνδέθηκε με δύο συγκεκριμένες στοιχειώδεις γεωμετρικές κατασκευές: 1) Να αχθεί από δοσμένο σημείο ευθεία γραμμή κάθετη προς άλλη, δοσμένη, ευθεία. 2) Σε δοσμένο σημείο δοσμένης ευθείας γραμμής να κατασκευασθεί ορθή γωνία. Τις πληροφορίες για τη συνεισφορά του Οινοπίδη στη γεωμετρία μας τις παρέχει ο Πρόκλος.
Μαθητής του Οινοπίδη ήταν ο Ιπποκράτης ο Χίος.
Γνώμες που αποδίδονται στον Οινοπίδη
Λέγεται ότι έδωσε την ακόλουθη ερμηνεία της ετήσιας θερινής πλημμύρας του Νείλου. Βασιζόμενος στη θερμοκρασία του νερού μέσα σε βαθιά πηγάδια υπέθεσε, λανθασμένα, ότι τα υπόγεια νερά είναι ψυχρότερα το καλοκαίρι από ό,τι τον χειμώνα. Τον χειμώνα, όταν το νερό της βροχής εισχωρούσε στο υπέδαφος, θα εξατμιζόταν και πάλι σύντομα εξαιτίας της θερμότητας του εδάφους, ενώ το θέρος, όταν το νερό του υπεδάφους ήταν υποτίθεται ψυχρότερο, θα υπήρχε λιγότερη εξάτμιση. Το επιπλέον νερό θα έπρεπε να διαφύγει με άλλο τρόπο, προκαλώντας έτσι την πλημμύρα του Νείλου.
Στον Οινοπίδη αποδίδεται η γνώμη ότι ο Ήλιος κατά το παρελθόν περιφερόταν κατά μήκος του Γαλαξία. Αλλά όταν είδε πώς ο Θυέστης έφαγε τον γιο του ως φαγητό με τον Ατρέα, ο Ήλιος από τη φρίκη του μετέβαλε την τροχιά του και από τότε ακολουθεί τον ζωδιακό κύκλο. Αυτή η παράδοση φαίνεται αναξιόπιστη.
Θεωρούσε το Σύμπαν ως ένα ζωντανό οργανισμό και ότι ο Θεός ή το θείο ήταν η ψυχή του.
Επίσης λέγεται ότι θεωρούσε τον αέρα και τη φωτιά ως τις πρώτες αρχές του Σύμπαντος.
Περίοδος Σάρος
Ο Σάρος (ή σάρος, με μικρό) στην αστρονομία είναι μία χρονική περίοδος ίση με 223 συνοδικούς μήνες ακριβώς, δηλαδή 6585,3213 ημέρες ή 18 έτη και 11 ημέρες περίπου. Αυτή η περίοδος χρησιμεύει από την αρχαιότητα για την πρόβλεψη των εκλείψεων Ηλίου και Σελήνης. 1 Σάρο μετά από μία έκλειψη, ο `Ηλιος, η Γη και η Σελήνη επανέρχονται σχεδόν στις ίδιες σχετικές θέσεις, και μία σχεδόν ταυτόσημη έκλειψη θα συμβεί. Είναι ο λεγόμενος «κύκλος του Σάρου».
Ιστορία
Η αρχαιότερη ιστορική καταγραφή του σάρου που ανακαλύφθηκε προέρχεται από την αυτοκρατορία των Χαλδαίων (νεο-Βαβυλώνιοι αστρονόμοι) την πρώτη χιλιετία π.Χ. Αργότερα, ήταν γνωστός στον `Ιππαρχο, στον Πλίνιο και στον Πτολεμαίο, αλλά με διαφορετικά ονόματα. Η σουμεριακή/βαβυλωνιακή λέξη "šár" ήταν μονάδα μετρήσεως στην αρχαία Μεσοποταμία και ως αριθμός εμφανίζεται ότι είχε τιμή 3600.
Το εξελληνισμένο όνομα "saros" δόθηκε για πρώτη φορά στον κύκλο των εκλείψεων από τον Έντμουντ Χάλλεϋ το 1691, που το πήρε από το Λεξικό του Σουίδα. Οι πληροφορίες του «Σουίδα» με τη σειρά τους προέρχονται (άμεσα ή έμμεσα) από το Χρονικό του Ευσεβίου Καισαρείας, που μνημονεύει τον Βηρωσσό.
Ο μηχανικός υπολογισμός του κύκλου του Σάρου εμπεριέχεται στον Μηχανισμό των Αντικυθήρων.
Eρμηνεία
Η ερμηνεία του Σάρου είναι η εξής: Η περίοδος του Σάρου είναι ίση αφ’ενός μεν με 223 συνοδικούς μήνες (6585,23 ημέρες), αφ’ετέρου δε με 19 εκλειπτικά έτη. Το εκλειπτικό έτος είναι το διάστημα μεταξύ δύο διαδοχικών διόδων του Ηλίου από τον σύνδεσμο της σεληνιακής τροχιάς και ισούται με 346,62 ημέρες.
Η προαναφερθείσα ισότητα σημαίνει ότι, με μεγάλη προσέγγιση, οι 19 διαβάσεις του Ηλίου από το σεληνιακό σύνδεσμο αντιστοιχούν σε 233 περιφορές της Σελήνης στην τροχιά της.
Κατά την περίοδο του Σάρου έχουμε συνολικά 71 εκλείψεις, εκ των οποίων οι 43 Ηλίου και 28 Σελήνης. Ο μέγιστος αριθμός των εκλείψεων που μπορούν να συμβούν σε ένα έτος είναι 7. Από αυτές μπορεί να είναι:
5 ηλιακές και 2 σεληνιακές
4 ηλιακές και 3 σεληνιακές
Ο ελάχιστος αριθμός ανά έτος είναι 2 ηλιακές.
Πηγες
[1] "Wikipedia"
I Bulmer-Thomas, Biography in Dictionary of Scientific Biography (New York 1970-1990)
T L Heath, A history of Greek mathematics I, II (Oxford, 1931)
D R Dicks, Early Greek Astronomy to Aristotle (London, 1970)
J Mau, Oinopides, in Der Kleine Pauly IV (Stuttgart, 1972), cols. 263-264
Tannery, La grande année d'Aristarque de Samos, Mémoires de la Société des sciences physiques et naturelles de Bordeaux 4 (1888), 79-96
István M. Bodnár, Oenopides of Chius: A survey of the modern literature with a collection of the ancient testimonia, Βερολίνο 2007, Κατέβασε το αρχείο δωρεάν από την Online-Βιβλιοθήκη μας:
"Εδώ"
Ivor Bulmer-Thomas, 'Oenopides of Chios', στο: Dictionary of Scientific Biography, Charles Coulston Gillispie, ed. (18 volumes; Νέα Υόρκη 1970-1990) τόμος 10, σσ. 179-182.
Kurt von Fritz, 'Oinopides', στο: Paulys Realencyclopädie der Classischen Altertumswissenschaft, G. Wissowa, ed. (51 τόμοι, 1894-1980) τόμος 17 (1937) στήλες 2258-2272 .
Η εφαρμογη μας για το κινητο σου
Κατέβασε και εσύ την εφαρμογή μας για το κινητό σου "Ancient Greece Reloaded"