Σιμπλικιος
Νεοπλατωνικός φιλόσοφος που έδρασε κατά το πρώτο μισό του 6ου αιώνα μ.Χ. Συνέγραψε υπομνήματα κυρίως σε αριστοτελικές πραγματείες, με τα οποία επιχείρησε κυρίως να εδραιώσει τη συμφωνία του Αριστοτέλη με τον Πλάτωνα και να αναδείξει ευρύτερα την εσωτερική αρμονία της αρχαιοελληνικής φιλοσοφικής παράδοσης. Το έργο του δίνει συχνά την εντύπωση ενός μνημειώδους απολογητικού έργου, το οποίο επιδιώκει να θωρακίσει πνευματικά τους τελευταίους εθνικούς και να δοξάσει την αρχαιοελληνική φιλοσοφική και θρησκευτική παράδοση.
Βίος και συγγραφικό έργο
Σύμφωνα με τη μαρτυρία του ιστορικού Αγαθία (δεύτερο μισό του 6ου αι. μ.Χ.), ο Σιμπλίκιος καταγόταν από την Κιλικία. Οι ακριβείς χρονολογίες της γέννησής του και του θανάτου του μας είναι άγνωστες, η ζωή του πρέπει εντούτοις να διήρκεσε περίπου από το 480 μέχρι το 550. Φοίτησε αρχικά κοντά στον φιλόσοφο Αμμώνιο Ερμείου στην Αλεξάνδρεια και στη συνέχεια κοντά στον Πλατωνικό διαδοχο Δαμάσκιο στην Αθήνα, όπου άσκησε και διδακτικά καθήκοντα.
Σύμφωνα με την ίδια μαρτυρία, ο Σιμπλίκιος υπήρξε ένας από τους επτά φιλοσόφους, «τὸ ἄκρον ἄωτον ... τῶν ἐν τῷ καθ’ ἡμᾶς χρόνῳ φιλοσοφησάντων» κατά τον Αγαθία, οι οποίοι θέλοντας να αποφύγουν τον αυξανόμενο χριστιανικό κίνδυνο κατέφυγαν στην αυλή του Χοσρόη Β΄, ελπίζοντας ότι θα έβρισκαν στην περσική πολιτεία την πραγμάτωση του πλατωνικού ιδεώδους της σύμπτωσης φιλοσοφίας και βασιλείας.
Η φυγή των φιλοσόφων έχει εύλογα συνδεθεί με την απαγόρευση της διδασκαλίας της φιλοσοφίας στην Αθήνα σύμφωνα με διάταγμα του Ιουστινιανού που εκδόθηκε το 529 (βλ. "Αποδημία φιλοσόφων και παρακμή της σχολής των Αθηνών" ). Οι φιλόσοφοι γρήγορα απογοητεύθηκαν από τα περσικά ήθη, επωφελήθηκαν εντούτοις από τη συνθήκη ειρήνης που συνήψε ο Χοσρόης με τον Ιουστινιανό το 532, αφού ένα άρθρο της συνθήκης αυτής τους επέτρεπε να επιστρέψουν στις πατρίδες τους εντός του ρωμαϊκού κράτους, όπου θα μπορούσαν στο εξής να ζουν άφοβα χωρίς να χρειαστεί να μεταβάλουν την «πατρώα» θρησκεία τους .
Με εξαίρεση τον Δαμάσκιο, ο οποίος μαρτυρείται στη Συρία το 538, το μέρος εγκατάστασης των υπόλοιπων φιλοσόφων παραμένει άγνωστο. Εύλογα όμως μπορεί να υποτεθεί ότι ο Σιμπλίκιος είτε επέστρεψε στην Κιλικία είτε ακολούθησε τον Δαμάσκιο στη Συρία.
Ο Σιμπλίκιος έγραψε εκτενή Υπομνήματα στο Εγχειρίδιον του στωικού Επικτήτου και στις αριστοτελικές πραγματείες Κατηγορίαι, Φυσική ακρόασις και Περί ουρανού. Το Υπόμνημα στο αριστοτελικό Περί ψυχής που παραδίδεται με το όνομά του στους χειρόγραφους κώδικες, έχει αποδοθεί με πειστικά επιχειρήματα στον Πρισκιανό Λυδό . Με εξαίρεση το πρώτο Υπόμνημα, όπου η επιλογική αναφορά στην «τυραννικὴν περίστασιν» φαίνεται να το συνδέει με τις δυσκολίες της παραμονής των φιλοσόφων στην Αθήνα, τα υπόλοιπα γράφτηκαν μετά την επάνοδο από την Περσία.
Το Υπομνήματα στο Περί ουρανού και στην Φυσικήν ακρόασιν, συγκεκριμένα, περιέχουν μακροσκελείς ελέγχους της πραγματείας Περί αϊδιότητος κόσμου κατά Αριστοτέλους του Ιωάννη Φιλοπόνου , η οποία ακολούθησε τη δημοσίευση της πραγματείας Περί αϊδιότητος κόσμου κατά Πρόκλου το 529. Το Υπόμνημα στην Φυσικήν ακρόασιν μνημονεύει τον Δαμάσκιο ως μη ζώντα και πρέπει επομένως να χρονολογηθεί μετά το 538. Τέλος, εσωτερικές αναφορές του Σιμπλικίου μας δείχνουν ότι το Υπόμνημα στις Κατηγορίες γράφτηκε μετά το Υπόμνημα στην Φυσικήν ακρόασιν και ότι το τελευταίο γράφτηκε μετά το Υπόμνημα στο Περί ουρανού.
Βασικά χαρακτηριστικά και σκοπός του εξηγητικού έργου του
Τα Υπομνήματα του Σιμπλικίου διαφοροποιούνται από τα περισσότερα σωζόμενα Υπομνήματα στον Αριστοτέλη ως προς το ότι δεν αντικατοπτρίζουν πραγματικές συνθήκες διδασκαλίας αλλά αποτελούν προσεκτικές δημοσιεύσεις που απευθύνονται σε αναγνώστες (ἐντυγχάνοντες). Ο Σιμπλίκιος διακόπτει συχνά τη βασική δομή του Υπομνήματος – δηλαδή την επαναλαμβανόμενη εναλλαγή αριστοτελικής περικοπής και αντίστοιχης εξηγητικής ενότητας – με «παρεκβάσεις» οι οποίες συμπυκνώνουν και αναδεικνύουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της φιλοσοφικής του σκόπευσης.
Τέτοιες είναι, π.χ., οι κειμενικές ενότητες που αντικρούουν τα επιχειρήματα του Φιλοπόνου κατά της αριστοτελικής θέσης υπέρ της αιωνιότητας του κόσμου, όπως και οι ενότητες που επιχειρούν να δείξουν τη συμφωνία των αρχαίων φιλοσόφων. Σύμφωνα με τον Σιμπλίκιο, ο επαρκής εξηγητής οφείλει να επιδιώκει να αναδεικνύει κάθε φορά τη συμφωνία του Αριστοτέλη με τον Πλάτωνα.
Ο Σιμπλίκιος χρησιμοποιεί ως κύρια πηγή του έργου του τα αντίστοιχα Υπομνήματα του περιπατητικού Αλεξάνδρου Αφροδισιέως (2ος αι. μ.Χ.), υιοθέτησε όμως από τον δάσκαλο του Αμμώνιο το αίτημα για τη συμφωνία του Αριστοτέλη με τον Πλάτωνα, την οποία ο ίδιος επιχείρησε να διευρύνει ώστε να συμπεριλάβει το σύνολο της φιλοσοφίας των «παλαιών» (βλ. κειμενικές πηγές). Θέλησε με αυτόν τον τρόπο να αναχαιτίσει τις χριστιανικές αιτιάσεις περί εσωτερικής διάψευσης της αρχαίας φιλοσοφίας και να παράσχει στους αναγνώστες του ένα πρότυπο ορθής κατανόησης του αρχαίου φιλοσοφικού λόγου, το οποίο συνδέει με την φιλομάθειαν .
Το έργο του ξεφεύγει έτσι συχνά από την απλή εξήγηση του κειμένου του Αριστοτέλη, προκειμένου να επιλύσει στο φως του νεοπλατωνικού συστήματος και με τη συστηματική παράθεση χωρίων του Πλάτωνα και προπλατωνικών φιλοσόφων τη φαινομενική, κατά τον Σιμπλίκιο, κριτική του Αριστοτέλη. Ο Σιμπλίκιος κληρονόμησε επίσης από τον Αμμώνιο το ενδιαφέρον για την ερμηνεία της φυσικής του Αριστοτέλη ως θεολογικής φυσικής, η οποία ταυτίζει το αριστοτελικό «πρώτον κινούν ακίνητον» με τον νοῦν, δηλ. τη δεύτερη υπόσταση του νεοπλατωνικού συστήματος, ο οποίος ερμηνεύεται όχι απλώς ως τελικό αλλά και ως ποιητικό αίτιο του σύμπαντος. Ασκεί έτσι σιωπηλή κριτική στη διαφορετική ερμηνεία του Πρόκλου, ο οποίος επικρίνει τη φυσική του Αριστοτέλη ως ελλιπή στο Υπόμνημά του στον Τίμαιο .
Το γεγονός ότι το έργο του αφορμάται από τη φυσική φιλοσοφία δεν σημαίνει ότι ο Σιμπλίκιος αγνοούσε τις πιο μεταφυσικές και θρησκευτικές προεκτάσεις του νεοπλατωνικού συστήματος. Ήταν εξοικειωμένος τόσο με τη διδασκαλία του Δαμασκίου όσο και με τα ιερά Χαλδαϊκά Λόγια, από τα οποία παραθέτει συχνά αποσπάσματα. Το Υπόμνημά του στις Κατηγορίες περιέχει εκτενείς αναφορές στη «νοερά θεωρία» Ιαμβλίχου, η οποία επιχειρεί να δείξει την εφαρμογή της διδασκαλίας των δέκα αριστοτελικών κατηγοριών ήδη στον νοητό κόσμο, και όχι αποκλειστικά στον αισθητό, όπως πίστευε αποδοκιμαστικά ο Πλωτίνος. Το θρησκευτικό αίσθημα του Σιμπλικίου αποτυπώνουν με χαρακτηριστικό τρόπο οι προσευχές (εὐχαί) με τις οποίες κλείνουν τα Υπομνήματά του.
Φιλοσοφική στάση – Διδασκαλία
Ο Σιμπλίκιος υπήρξε από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της νεοπλατωνικής σχολής. Σε αρκετά σημεία όμως διέφερε από το παραδοσιακό δόγμα της σχολής, ιδιαίτερα όσον αφορά τον ορισμό του περί της «ἀρχῆς ἀρχῶν». Αξιοσημείωτο είναι ότι δε σχολίασε πλατωνικούς διαλόγους. Υπήρξε μάλιστα θερμός υποστηρικτής της θεωρίας περί της ουσιαστικής αρμονίας μεταξύ Πλάτωνα και Αριστοτέλη. Στα γενικά ζητήματα της μεταφυσικής συμφωνούσε με τους υπόλοιπους νεοπλατωνικούς. Ο Σιμπλίκιος ήταν ο τελευταίος των εθνικών φιλοσόφων που πολέμησε το χριστιανισμό. Στα συγγράμματά του υπερασπιζόταν με ζήλο τη διδασκαλία του Αριστοτέλη και με αντικείμενο ζητήματα του αριστοτελισμού και γενικότερα φιλοσοφικά θέματα ήρθε σε ρήξη με τους χριστιανούς φιλοσόφους, ιδιαίτερα με τον Ιωάννη Φιλόπονο. Οι διαφορές των δύο φιλοσόφων αφορούσαν κυρίως το πρόβλημα της «αϊδιότητας» του κόσμου και την αρχή του σύμπαντος.
Στην πολεμική τους και οι δύο μεταχειρίζονταν αριστοτελικές έννοιες, γεγονός που συνέβαλε στην υιοθέτηση της αριστοτελικής ορολογίας και μεθοδολογίας από τη χριστιανική θεολογία. Με αμβλυμμένο τρόπο ο Σιμπλίκιος εξέφραζε μέσα από τα έργα του την αρνητική στάση του απέναντι στη διακυβέρνηση του αυτοκράτορα Ιουστινιανού Α΄.
Στα σχόλιά του ο Σιμπλίκιος, πέρα από την εξήγηση της αριστοτελικής διδασκαλίας, προχώρησε και σε ανάπτυξη προσωπικών απόψεων σε επιμέρους ζητήματα. Στα σχόλια στα Φυσικὰ διατύπωσε, αντίθετα προς τις θέσεις του δασκάλου του Δαμασκίου, την προσωπική θεωρία του για το χρόνο. Η θεωρία αναπτυσσόταν σε τρία μέρη: 1) ο εννοιολογικός ορισμός του χρόνου, 2) η ιστορία του προβλήματος του χρόνου στην ελληνική φιλοσοφία και 3) η απόπειρα επίλυσης των σχετικών «αποριών» του Αριστοτέλη. Ο Σιμπλίκιος είχε δώσει έμφαση στην επίλυση των «αποριών», φαίνεται ωστόσο ότι δε συνέλαβε πλήρως όλη την αριστοτελική επιχειρηματολογία. Στα ζητήματα που αφορούσαν το πρόβλημα της ύλης και του όγκου ακολουθούσε γενικά το πνεύμα των νεοπλατωνικών.
Προσπάθησε επίσης να μεταπλάσει τις εμπειρικές έννοιες και να ξεπεράσει τον απλοϊκό ρεαλισμό, δίνοντας ιδιαίτερη σημασία στα μαθηματικά. Κατ’ αυτό τον τρόπο τροποποίησε την αριστοτελική διδασκαλία και ανέπτυξε μια προσωπική θεωρία για την ύλη, η οποία άσκησε μεγάλη επίδραση αργότερα στους σχολαστικούς. Η προσφορά του στην ανάπτυξη της αριστοτελικής φιλοσοφίας έγκειται στο ότι εισήγαγε την έννοια της «διαστάσεως» ως βασικό χαρακτηριστικό των φυσικών αντικειμένων.
Η «διάστασις» προσδιοριζόταν ως ικανότητα για χωρισμό και διάσπαση, αντίθετη προς το μορφικά αδιαίρετο («ειδική αμέρεια»). Ως ικανότητα διασποράς στο χρόνο η «διάστασις» θεωρούνταν ότι αντιστοιχεί στον «όγκο», που είναι η ικανότητα πλήρωσης του χώρου. Στα σχόλια στα Φυσικὰ ο Σιμπλίκιος ασχολήθηκε ιδιαίτερα και επισταμένα και με τον τετραγωνισμό του κύκλου.
Πηγες
[1] "Ιδρυμα Μείζονος Ελληνισμού", Παντελής Γκολίτσης
[2] "ENCYCLOPAEDIA OF HELLENIC CULTURE"
Η εφαρμογη μας για το κινητο σου
Κατέβασε και εσύ την εφαρμογή μας για το κινητό σου "Ancient Greece Reloaded"