Θαλης ο Μιλησιος (640 ή 624 π.Χ. - 546 π.Χ.)
Διαβάστε ακόμη: Προσωκρατική φιλοσοφία
Ο Θαλής ο Μιλήσιος, (640 ή 624 π.Χ. - 546 π.Χ.) είναι ο αρχαιότερος προσωκρατικός φιλόσοφος, ο πρώτος των επτά σοφών της αρχαιότητας, μαθηματικός, φυσικός, αστρονόμος, μηχανικός, μετεωρολόγος και ιδρυτής της Ιωνικής Σχολής της φυσικής φιλοσοφίας στη Μίλητο.
Κυρίως ο Αριστοτέλης, αλλά και άλλοι αρχαίοι φιλόσοφοι θεωρούν τον Θαλή ως τον πρώτο Έλληνα φιλόσοφο. Στον διάλογο του Πλάτωνα Πρωταγόρας, το όνομα που εμφανίζεται πρώτο στην λίστα πεπαιδευμένων ανθρώπων είναι του Θαλή του Μιλήσιου. Χαρακτηριστικά ο Μπέρτραντ Ράσελ είπε πως «Η Δυτική φιλοσοφία αρχίζει με τον Θαλή».
Ο Θαλής προσπάθησε να κατανοήσει τον κόσμο μέσα από τα μάτια της επιστήμης και να εξηγήσει φυσικά φαινόμενα όπως λ.χ την Έκλειψη Ηλίου, χωρίς να χρησιμοποιεί αναφορές στην μυθολογία, όπως γινόταν μέχρι την εποχή του. Υπήρξε μεγάλος διδάσκαλος με παρά πολύ μεγάλη επιρροή σε όλους σχεδόν τους μεταγενέστερους προσωκρατικούς φιλοσόφους. Αυτοί ακολούθησαν τα χνάρια του στην προσπάθειά τους να δημιουργήσουν τεκμηριωμένες αδιαμφισβήτητες αληθείς πεποιθήσεις για τα φυσικά φαινόμενα, τα ουράνια σώματα, και άλλα χρησιμοποιώντας ως εργαλεία τους την Λογική, τα μαθηματικά, την φυσική, τη βιολογία, την αστρολογία και όχι τους μύθους και τους θρύλους.
Αυτοί οι φιλόσοφοι, με πρωτοπόρο τον Θαλή τον Μιλήσιο, απέρριψαν όλες τις μυθολογικές εξηγήσεις των φυσικών φαινομένων (όπως λ.χ. το μύθο της αρπαγής της Περσεφόνης ως ερμηνεία της εναλλαγής των εποχών ή τη γνωστή αναφορά του Αρχίλοχου) και χάρη στο θεμέλιο λίθο που έθεσε η δική τους θεώρηση των πραγμάτων, η ανθρωπότητα άρχισε να αναζητά την αλήθεια μακριά από θρησκευτικές πεποιθήσεις, ανοίγοντας τον δρόμο στην πρωτόγονη μεν, επιστημονική έρευνα δε.
Τη βιογραφία του Θαλή έγραψε ο Διογένης ο Λαέρτιος.
Ιδιωτική ζωή
Γιος του Εξαμύου και της Κλεοβουλίνης, ο Θαλής γεννήθηκε στη Μίλητο το 640 ή 624 π.Χ. Οι ακριβείς ημερομηνίες της γέννησης και του θανάτου του Θαλή δεν είναι γνωστές, αλλά προσδιορίζονται από σκόρπιες αναφορές αρχαίων συγγραφέων. Ο Διογένης Λαέρτιος σημειώνει πως ο Θαλής πέθανε την περίοδο της 58ης Ολυμπιάδας (548-545 π.Χ.) σε ηλικία 78 ετών.
Από τον Διογένη Λαέρτιο μαθαίνουμε εξάλλου πως οι γονείς του Θαλή ήταν ο Εξαμύης και η Κλεοβουλίνη που κατάγονταν και οι δύο από οικογένειες Φοινίκων αριστοκρατών. Συνδέει μάλιστα την καταγωγή τους με τον Κάδμο. Αναφέρει επίσης δύο εναλλακτικές θεωρίες σχετικά με τον γιο του Θαλή, που ονομαζόταν Κύβισθος.
Σύμφωνα με την πρώτη θεωρία ο Κύβιστος ήταν γιος του Θαλή, ενώ σύμφωνα με τη δεύτερη ήταν ανιψιός του, τον οποίο είχε υιοθετήσει. Κατά τη δεύτερη εκδοχή ο Θαλής δεν είχε παντρευτεί. Η δεύτερη θεωρία ενισχύεται και από την παράδοση που αναφέρεται στον λόγο που δεν παντρεύτηκε ο Θαλής. Σύμφωνα με αυτή την παράδοση η μητέρα του Θαλή τον παρακινούσε να παντρευτεί άλλα αυτός της ανταπαντούσε πως είναι μικρός για γάμο. Όταν πέρασαν τα χρόνια της ανταπαντούσα πως είναι μεγάλος πια για γάμο.
Σύμφωνα με άλλη παράδοση που αναφέρει ο Πλούταρχος, όταν επισκέφτηκε ο Σόλωνας τον Θαλή και τον ρώτησε γιατί δεν παντρεύεται να αποκτήσει διάδοχους, αυτός απάντησε από αγάπη για τα παιδιά. Μια άλλη παράδοση αναφέρει πως μία υπηρέτρια κορόιδεψε τον Θαλή όταν αυτός παρατηρώντας τον ουρανό έπεσε μέσα σε ένα πηγάδι, λέγοντας του πως μελετά τα ουράνια άλλα αγνοεί τα γήινα.
Ο Θαλής αναφέρεται σε διάφορες πηγές συνήθως ως καινοτόμος και πρωτοπόρος για την εποχή του. Υπάρχει διαφωνία σχετικά με τα γραπτά του έργα. Άλλοι υποστηρίζουν πως δεν άφησε γραπτά ενώ άλλοι του αποδίδουν κάποια έργα, ανάμεσα τους το Περί ηλιοστασίων και Περί ισημερίας. Ο Ηρόδοτος μας πληροφορεί πως ο Θαλής πρόβλεψε την έκλειψη Ηλίου του 585 π.Χ.
Επίσης αναφορές κάνουν λόγο για επιχειρηματικές δραστηριότητες του Θαλή. Ο Αριστοτέλης στα Πολιτικά δίνει μία διαφορετική ερμηνεία για τις οικονομικές δραστηριότητες που ανέπτυξε. Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη οι συμπολίτες του Θαλή αμφισβητούσαν την χρησιμότητα της φιλοσοφίας αφού αυτή δεν σε βοηθάει να πλουτίσεις.
Τότε ο Θαλής έχοντας προβλέψει από τις κινήσεις των άστρων ότι αναμένεται χρονιά πολύ καλής σοδειάς νοίκιασε όλα τα ελαιοτριβεία της Μιλήτου. Την επόμενη χρονιά που η κίνηση υπήρξε αυξημένη έγινε πλούσιος και έτσι απέδειξε στους συμπολίτες του πως με τη σοφία μπορεί κανείς να πλουτίσει όμως δεν είναι αυτός ο σκοπός της.
Πολιτική
Σύμφωνα με τους αρχαίους συγγραφείς ο Θαλής είχε ανάμειξη στην πολιτική. Βρέθηκε στο προσκήνιο σημαντικών γεγονότων που εκτυλίσσονταν στην Μικρά Ασία κατά τη διάρκεια της ζωής του. Ο Ηρόδοτος αναφέρει πως ο Θαλής είχε προβλέψει ένα χρόνο πριν την ακριβή ημερομηνία της έκλειψης Ηλίου που συνέβη το 585 π.Χ. και συνέπεσε με την μάχη του Άλυ ποταμού μεταξύ των Λυδών και των Μήδων.
Σε έναν μεταγενέστερο πόλεμο των Λυδών εναντίον των Μήδων οι Λυδοί αδυνατούσαν να περάσουν τον ποταμό Άλυ. ο Θαλής, που εκείνο τον καιρό βρισκόταν στο στρατόπεδο των Λυδών, χώρισε το ρεύμα του ποταμού στα δύο κάνοντάς το διαβατό.
Ο Διογένης ο Λαέρτιος αναφέρει πως ο Θαλής απέτρεψε τους Μιλήσιους να συμμαχήσουν με τον Κροίσο κατά τη διάρκεια του πολέμου του με τον Κύρο, γεγονός που έσωσε την πόλη αφού τελικά νίκησε ο Κύρος.
Θεωρίες
Κοσμολογία
Ο Θαλής ο Μιλήσιος υπήρξε ο πρώτος που προσπάθησε να εξηγήσει τα φυσικά φαινόμενα με βάση φυσικές διαδικασίες. Χαρακτηριστική ήταν η προσπάθεια του να εξηγήσει το φαινόμενο των σεισμών. Σύμφωνα με τον Θαλή η Γη επιπλέει στο νερό και οι σεισμοί προκαλούνται όταν η Γη κλυδωνίζεται από κύματα του νερού.
Στην κοσμολογία του φιλόσοφου σημαντικό ρόλο παίζει το νερό (ύδωρ). Του αποδίδονται δύο κοσμολογικές απόψεις:
Η Γη έχει τη μορφή ενός κυκλικού δίσκου που στηρίζεται στο νερό
Το νερό είναι η αρχή των πάντων
Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη στο (Περί Ουρανού Β 13) ήταν η αρχαιότερη θεωρία που είχε διατυπωθεί και είχε παραδοθεί από τον Θαλή. Τούτη η άποψη φέρει ίχνη των ομηρικών και των ησιόδειων κοσμολογικών αντιλήψεων, ιδιαίτερα της εικόνας του Ωκεανού ποταμού που περιβάλλει την Γη και είναι πηγή όλων των υδάτων. Η ιδέα, όμως ότι κάτω από τη γη υπάρχουν νερά, στρέφει το ενδιαφέρον της έρευνας προς την πλευρά της Βαβυλωνιακής και της Αιγυπτιακής μυθολογίας και υποδεικνύει ως ένα βαθμό μια άμεση επαφή του Θαλή με τις μυθολογίες της Εγγύς Ανατολής.
Είτε θεωρούσε ότι το νερό εκτός από κοσμογονική αρχή συμμετέχει στη σύσταση του κόσμου είτε όχι, το σημαντικό είναι ότι ο φιλόσοφος αφαιρεί από το νερό τη θεϊκή του ιδιότητα και το αναγνωρίζει μόνον ως φυσικό σώμα.
Θεολογία
Όπως μας παραδίδει ο Αριστοτέλης στο Περί Ψυχής Α5 και Α3 ο Θαλής πίστευε πως ο κόσμος είναι γεμάτος θεούς (πάντα πλήρη θεών είναι) και ότι η ψυχή είναι κάτι το κινητικό (κινητικόν τι). Πρόκειται ουσιαστικά για μια αρχαϊκή διατύπωση της θεωρίας του υλοζωισμού, σύμφωνα με την οποία ο κόσμος είναι ζωντανός και έμψυχος, γεγονός που πιστοποιείται από την κινητικότητά του. Ο υλοζωισμός στην νεότερη έννοιά του θεωρεί ως δομικό στοιχείο του κόσμου το φυσικό στοιχείο εννοώντας το ως έμβιο, ως οντότητα στην οποία η ύλη και η ενέργεια είναι αδιάσπαστα ενωμένες.
Φυσική
Ο Θαλής ο Μιλήσιος ανακάλυψε τις τροπές (ηλιοστάσια), το ετερόφωτο της Σελήνης, καθώς και τον ηλεκτρισμό και τον μαγνητισμό, από τις ελκτικές ιδιότητες του ορυκτού μαγνητίτη και του ήλεκτρου (κεχριμπάρι).
Γεωμετρία
Μέγιστον τόπος· ἄπαντα γὰρ χωρεῖ
Ο Θαλής αναφέρεται ως σπουδαίος γεωμέτρης. Κέρδισε μάλιστα τον θαυμασμό των Αιγυπτίων μετρώντας το ύψος των πυραμίδων, βασιζόμενος στο μήκος της σκιάς τους και της σκιάς μιας ράβδου που έμπηγε στο έδαφος.
Γνωστό είναι το Θεώρημα του Θαλή που αναφέρει: όταν παράλληλες ευθείες τέμνονται από δύο άλλες ευθείες τότε τα τμήματα μεταξύ των παραλλήλων που ορίζονται στην μια τέμνουσα, είναι ανάλογα.
Γνωμικά
Στον Θαλή, όπως και στους υπόλοιπους σοφούς, αποδίδονταν διάσημα γνωμικά της αρχαιότητας. Ορισμένα από τα γνωμικά που αποδίδονται στον Θαλή είναι:
45 αποφθέγματα του Φιλοσόφου Θαλή του Μιλησίου
2. Άριστη δημοκρατία είναι εκείνη που δεν έχει ούτε πάρα πολύ πλούσιους ούτε πάρα πολύ φτωχούς πολίτες.
3. Μέγιστον τόπος. Άπαντα γαρ χωρεί.
4. Να θεωρείς ευτυχισμένο τον άρχοντα ο οποίος θα κατορθώσει πρώτ’ απ’ όλα να γεράσει, και έπειτα να πεθάνει από φυσικό θάνατο
5. Να αγαπάς τον πλησίον σου
6. Να αγαπάς τον πλησίον σου ακόμα και ζημιώνοντας τον εαυτό σου
7. Αυτά για τα οποία κατηγορούμε τους άλλους, οι ίδιοι να μην τα κάνουμε
8. Να αγαπάς την ειρήνη.
9. Όσα μισείς στον διπλανό σου, εσύ ο ίδιος μην τα κάνεις.
10. Σε τίποτα δεν διαφέρει ο θάνατος από την ζωή.
11. Να καθιστάς ευχάριστο τον παρόντα χρόνο σου.
12. Ο πρεσβύτερος των όντων είναι Ο Θεός, διότι είναι αγέννητος και δεν έχει αρχή ούτε τέλος
13. Το ωραιότερο πράγμα είναι ο Κόσμος. Γιατί είναι έργο του Θεού
14. Να γνωρίσεις τον εαυτό σου
15. Είναι δύσκολο νά γνωρίσει κανείς τόν εαυτό του
16. Να γνωρίζεις την αξία του καιρού
17. Η συκοφαντία να μη σε κάνει να χάνεις την εμπιστοσύνη σου, από εκείνους με τους οποίους επικοινωνείς με πίστη, δηλαδή να μη δίνεις σημασία σε διαβολές που αφορούν πρόσωπα της εμπιστοσύνης σου
18. Να θυμάσαι όταν είσαι με φίλους σου, και τους απόντες φίλους σου
19. Ασφαλής είναι η στεριά, επισφαλής η θάλασσα και αχόρταγο το κέρδος
20. Τον φίλο σου να μην τον κακολογείς, ούτε και να επαινείς τον εχθρό σου. Γιατί αυτό είναι ανόητο
21. Ο τύραννος που θέλει να κυβερνά πιο πολύ δούλους παρά ελεύθερους ανθρώπους, δεν διαφέρει καθόλου από τον γεωργό που προτιμά να συγκομίζει ήρας και παράσιτα παρά σιτάρι και κριθάρι
22. Τίποτε δεν είναι άψογο, αλλά όλα έχουν ελαττώματα και παραλείψεις
23. Πρέπει να μιλάει κανείς για τα φυσιολογικά πράγματα και για τα απίθανα να σιωπά
24. Ό,τι κακό συμβαίνει στο σπίτι σου μην το κοινολογείς
25. Tη ζωή σου, μιας και είναι σύντομη, μην την κάνεις να φαίνεται μακριά με κακά πράγματα.
26. Πρέπει να μη πιστεύεις στους εχθρούς ακόμα και όταν λένε πιστευτά πράγματα, ενώ να πιστεύεις τους φίλους ακόμα και όταν λένε απίστευτα πράγματα.
27. Ό,τι καλό κάνεις για τους γονείς σου, το ίδιο να περιμένεις στα γηρατειά και από τα παιδιά σου.
28. Το να γνωρίζεις τον εαυτό σου είναι δύσκολο, αλλά εύκολο να συμβουλεύεις τους άλλους.
29. Αν η γη καταστραφεί, ολόκληρο το σύμπαν θα αναστατωθεί.
30. Τα άστρα αποτελούνται από τα ίδια συστατικά με την γη.
31. Πώς μπορεί να υποφέρει κανείς ευκολότερα την ατυχία; Αν βλέπει τους εχθρούς του σε χειρότερη κατάσταση.
32. Βέβαιο είναι ό,τι έχει γίνει, ενώ ό,τι πρόκειται να γίνει είναι ασαφές.
33. Να μη λες αυτό που πρόκειται να κάνεις, γιατί αν αποτύχεις θα σε περιγελάσουν.
34. Να αποφεύγεις να μπαίνεις εγγυητής.
35. Μην πιστεύεις -μην έχεις εμπιστοσύνη- σε όλους.
36. Το μεγαλύτερο πράγμα είναι ο χώρος, διότι μπορεί να περιλάβει τα πάντα.
37. Το πιο σοφό πράγμα είναι ο χρόνος, γιατί ανακαλύπτει τα πάντα.
38. Η έλλειψη απασχόλησης φέρνει την πλήξη.
39. Να μην είσαι αργόσχολος, ακόμα κι αν έχεις πλούτη.
40. Βαρύ φορτίο η αμορφωσιά.
41. Μη βαριέσαι να λες έναν καλό λόγο στους γονείς σου.
42. Να ρυθμίζεις τις πράξεις σου σύμφωνα με το μέτρο.
43. Μη μιμείσαι τα ελαττώματα του πατέρα σου.
44. Μην αποχτάς τα πλούτη σου με ανέντιμο τρόπο.
45. Να μην καλλωπίζεσαι εξωτερικά μόνο, αλλά να είσαι ωραίος και στις πράξεις σου.
Ταξίδια
Ο πανεπιστήμονας Θαλής συμμετείχε στα μεγάλα ταξίδια που πραγματοποιούσαν οι αεικίνητοι έμποροι της Μιλήτου στην Περσία, την Αίγυπτο, την Ασσυρία. Η παράδοση αναφέρει ότι ταξίδεψε στην Αίγυπτο, συζήτησε με τους Αιγυπτίους ιερείς-αστρονόμους, γνώρισε και μελέτησε τις Πυραμίδες, στις οποίες -σύμφωνα με τον Διογένη τον Λαέρτιο (Φιλοσόφων Βίοι I, 27)- μέτρησε το ύψος από την σκιά τους.
Βιβλιογραφια
Διογένης ο Λαέρτιος (1925) "The Seven Sages: Thales". Lives of the Eminent Philosophers 1:1. Translated by Hicks, Robert Drew (Two volume ed.). Loeb Classical Library.
Russell, Bertrand (1945). The History of Western Philosophy. New York: Simon and Schuster.
Windelband W. - Heimsoeth H., Εγχειρίδιο Ιστορίας της Φιλοσοφίας, Τομ. Α΄, Μ.Ι.Ε.Τ. (Αθήνα 2001 δ΄)
Καλογεράκος Ι. - Θανασάς Π. "Οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι", στο Ελληνική Φιλοσοφία και Επιστήμη από την Αρχαιότητα έως τον 20ο αιώνα, Ε.Α.Π., (Πάτρα, 2000)
Πόταγα, Άννα, «Η επιστημονική και φιλοσοφική σκέψη του Θαλή». Φιλοσοφία 17-18 (1987-1988), 220-232.
Παπαλάς Αντώνιος Ι., «Η ναυτική αστρολογία του Θαλή». Μετάφρ. Βούλα Τσούνα. Ελληνική Φιλοσοφική Επιθεώρηση 2 (1985), 279-282.
G. S. KIRK / J. E. RAVEN / MALCOLM SCHOFIELD, Οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι, Μετάφραση Δημοσθένη Κούρτοβικ,εκδ.ΜΙΕΤ, Αθήνα,1988, 2006 (4η εκδοση),σελ.89-109
Μαυράκης Νίκος, Ανατολικές επιρροές στην ελληνική σκέψη και τον δυτικό πολιτισμό. Σοκόλης, (Αθήνα 2016), σσ. 255-260,
Ιωάννης Μουρατίδης Εισαγωγή στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία
Σωτήρης Χ. Γκουντουβάς, "Γεωμετρικές Διαδρομές", Αθήνα 2015
Πηγες
Η εφαρμογη μας για το κινητο σου
Κατέβασε και εσύ την εφαρμογή μας για το κινητό σου "Ancient Greece Reloaded"