ΤΛΗΠΟΛΕΜΟΣ
Ο Τληπόλεμος ήταν γιος του Ηρακλή και της Αντιγόνης ή της Αστυόχειας ή Αστυογένειας ή Αστυόχης, κόρης του Φύλαντα, ή της Αστυδάμειας, κόρης του Αμύντορα ή του Ορμένιου. Μετά τον θάνατο και την απαθανάτιση του Ηρακλή ο Λικύμνιος, ο ετεροθαλής αδελφός της Αλκμήνης, με τους γιους του και τον Τληπόλεμο έγιναν δεκτοί στο Άργος, ενώ οι υπόλοιποι Ηρακλείδες κατοικούσαν στην Τρικόρυθο.
Εκεί τον σκότωσε ο Τληπόλεμος χτυπώντας τον με το ραβδί του, είτε πάνω σε έναν διαπληκτισμό είτε χωρίς να το θέλει και κατά λάθος, καθώς ο Λικύμνιος μπήκε στη μέση την ώρα που ο Ηρακλείδης χτυπούσε έναν υπηρέτη ή ένα βόδι με ένα κλαδί ελιάς — και τούτος ο Τληπόλεμος, άμα στο σπίτι ανδρώθη, / ξάφνου τον θείον μητρικόν φονεύει του πατρός του / τον γέροντα Λικύμνιον (Ιλ., Β 661-663).
Ύστερα από αυτό ο Τληπόλεμος έφυγε με αρκετούς από τους Ηρακλείδες και εγκαταστάθηκαν στη Ρόδο, ενώ οι Αργείοι, σύμφωνα με τον Παυσανία, έθαψαν τον Λικύμνιο στον τόπο τους. Ο Τληπόλεμος ίδρυσε στη Ρόδο τις πόλεις Ιαλυσό, Λίνδο και Κάμειρο και βασίλεψε σε όλο το νησί. (Ο ιδρυτικός αυτός μύθος προφανώς αντανακλά τον δωρικό αποικισμό της Ρόδου· πρβ. το προοίμιο (1) του 7ου Ολυμπιακού ύμνου του Πινδάρου· και Όμ., Ιλ. Β 653-670 (2) )
Αργότερα, ως ένας από τους μνηστήρες της Ωραίας Ελένης, πήρε μέρος στον Τρωικό πόλεμο επικεφαλής εννέα ροδιακών πλοίων· πίσω του, στην ηγεμονία του νησιού, άφησε ένα σύντροφο του από το Άργος, τον Βούτη. Πολέμησε γενναία και διακρίθηκε, όμως στη μονομαχία με τον Σαρπηδόνα νικήθηκε, καθώς δέχθηκε θανατηφόρο τραύμα στον αυχένα· στο μεταξύ είχε προλάβει να τραυματίσει τον Τρώα ήρωα χτυπώντας τον με το δόρυ στον αριστερό μηρό μέχρι το κόκκαλο.
Οι σύντροφοί τους τους απομάκρυναν από το πεδίο της μάχης, σοβαρά τραυματισμένο τον Σαρπηδόνα, νεκρό τον Τληπόλεμο (Ιλ. Ε 628-659 (3) ). Μετά τον πόλεμο, οι σύντροφοί του κατέληξαν στα νησιά έξω από την Ιβηρική χερσόνησο ή στην Κάτω Ιταλία, ενώ υπάρχει και η εκδοχή ότι ο Τληπόλεμος επέζησε του πολέμου και ίσως χάθηκε στην Ιταλία.
Άλλη παράδοση θέλει τους επιζήσαντες Ροδίους να επιστρέφουν στο νησί τους και η χήρα του Τληπόλεμου, η Φιλοζώη, οργάνωσε στη μνήμη του αγώνες που φαίνεται ότι τελούνταν και στα ιστορικά χρόνια με το όνομα Τληπολέμεια ή Τλημπολέμια, όπως παραδίδουν οι σχολιαστές του Πινδάρου (Ολ. 7.146a-147c)· οι νικητές στεφανώνονταν με φύλλα λεύκας.
Αν και στο προηγούμενο επεισόδιο η γυναίκα του Τληπόλεμου ονομάζεται Φιλοζώη, στην πιο συνηθισμένη εκδοχή της ιστορίας του εμφανίζεται παντρεμένος με την Αργεία Πολυξώ που τον ακολούθησε στη Ρόδο μετά τον θάνατο του Λικύμνιου. Γι’ αυτήν ο Παυσανίας παραδίδει μια ιστορία εκδίκησης προς την Ελένη για τον θάνατο τόσων ανδρών στην Τροία, και του δικού της, εξαιτίας της ή για χάρη της (3.19.9-11).
Υποσημειωσεις - Πηγες
1.
Ο Πίνδαρος για τον Τληπόλεμο, πρώτο οικιστή της Ρόδου
Στον Ρόδιο Διαγόρα, νικητή στην πυγμαχία (468 π.Χ.)
Μετάφραση: Τασούλα Καραγεωργίου
ΣΗΜΕΙΩΜΑ [της μεταφράστριας]
Ὁ ἕβδομος ὀλυμπιόνικος, γιά πολλούς ἕνας ἀπό τούς ὡραιότερους πινδαρικούς ἐπίνικους, εἶναι ὕμνος στόν Ρόδιο Διαγόρα, τόν περιώνυμο πύκτη, γιά τή νίκη πού κέρδισε στόν ἱερό χῶρο τῆς Ὀλυμπίας κατά τήν Ὀλυμπιάδα τοῦ 464π.Χ. καί ἔπαινος στόν πατέρα του Δαμάγητο, ὅπως καί σέ ὅλο το γένος τῶν προγόνων του Ἐρατιδῶν. Στό κύριό της μέρος ὅμως ἡ ὠδή –μέ τήν παράθεση τῶν ποικίλων ὅσο καί γοητευτικῶν μύθων τῆς δημιουργίας καί τοῦ οἰκισμοῦ τῆς νήσου– μετατρέπεται σέ μιά νέα, ὑμνητικοῦ χαρακτήρα, ροδιακή μυθολογία διαφορετική ἐν πολλοῖς ἐκείνης τήν ὁποία παραδίδει τό ὁμηρικό ἔπος.
[…] Μετά ἀπό τό ἔξοχο προοίμιο στό ὁποῖο ὁ ὕμνος παρομοιάζεται μέ τή χρυσή κούπα πού χαρίζει ὁ πεθερός στόν νεαρό γαμπρό του, γίνεται ἔμμεση ἀναφορά στόν δωρικό ἀποικισμό τῆς Ρόδου μέσα ἀπό τήν ἱστορία τοῦ Τιρύνθιου Τληπόλεμου, πρώτου σύμφωνα μέ τήν ἀρχαία παράδοση, οἰκιστῆ τοῦ νησιοῦ.
Πρῶτα θέλω γι’ αὐτούς μέ σειρά
–ξεκινώντας ἀπό τόν Τληπόλεμο–
ἐξ ἀρχῆς νά ἱστορήσω
τήν κοινή τῆς γενιᾶς τους παράδοση
πού κρατᾶ ἀπ’ τό γένος
τό τρανό τοῦ Ἡρακλέους∙
γιατί λένε πώς ἀπ’ τόν πατέρα,
τοῦ Δία εἶν’ ἀπόγονοι
κι ἀπ’ τή μάνα, Ἀστυδάμεια,
Ἀμυντορίδες καυχιοῦνται πώς εἶναι.
Ὅμως πλάνες ἀμέτρητες κρέμονται
στῶν ἀνθρώπων τή σκέψη τριγύρω.
Καί κανείς δέν γνωρίζει
ποιό θά εἶναι γι’αὐτόν τό καλύτερο σήμερα
κι ἄν θά εἶναι τό ἴδιο στῆς ζωῆς του τό τέλος.
Γιατί τῆς Ἀλκμήνης τόν νόθο ἀδελφό, τόν Λικύμνιο,
–πού ἀπό τῆς Μιδέας εἶχε ‘ρθεῖ τό παλάτι στήν Τίρυνθα–
στόν θυμό του ἐπάνω, τῆς χώρας αὐτῆς ὁ οἰκιστής τόν σκοτώνει.
Τοῦ μυαλοῦ ἡ παραζάλη καί σοφό νά τυφλώσει μπορεῖ.
Στούς Δελφούς πῆγε τότε [ὁ Τληπόλεμος]
κι ὁ θεός, ὁ χρυσόμαλλος,
ἀπ’ τό εὐῶδες του ἄντρο,
τόν πρόσταξε εὐθύς νά κινήσει μέ πλοῖα
κι ἀπ’ τῆς Λέρνης τή χώρα νά πλεύσει
στ’ ἀμφιθάλασσο μέρος,
στό νησί, πού τήν πόλη του κάποτε ὁ μέγας
τῶν θεῶν βασιλιάς μέ νιφάδες χρυσές εἶχε βρέξει.
Ἦταν τότε πού τοῦ Ἥφαιστου ὁ χάλκινος πέλεκυς
τό κεφάλι τοῦ Δία
μ’ ἕνα χτύπημα σχίζει∙
κι ἀπό μέσα ξεχύνεται
φοβερά ἡ Ἀθηνᾶ ἀλαλάζοντας
μέ βοή ὑπερμήκη.
Καί στόν ἦχό της ἔφριξαν ὁ Οὐρανός καί ἡ μάνα μας γῆ.
2.
Καταγωγή και εξορία
Και ο Τληπόλεμος τρανός και ωραίος Ηρακλείδης
εννέα πρύμνες έφερνε Ροδίων περηφάνων
που εις τρεις μοιράσαν το νησί της Ρόδου χώρες όλο
της Λίνδου, της Ιαλισού και της λευκής Καμείρου·
και τον λαμπρόν Τληπόλεμον από τον Ηρακλέα
η Αστυόχη εγέννησε, που απ’ όπου την Εφύραν
βρέχει ο Σελλήεις ποταμός, την είχε πάρει εκείνος,
αφού πολλές ξολόθρευσε χώρες ανδρών ηρώων·
και τούτος ο Τληπόλεμος, άμα στο σπίτι ανδρώθη,
ξάφνου τον θείον μητρικόν φονεύει του πατρός του
τον γέροντα Λικύμνιον· κι ευθύς κατασκευάζει
καράβια και αφού σύναξε πολλά μαζί του πλήθη
εις τα πελάγη ερίχθηκεν, ότι του Ηρακλέους
οι άλλ’ υιοί και έγγονοι δεινά τον φοβερίζαν.
Και αφού πολύ παράδειραν εφθάσαν εις την Ρόδον
και τριμερώς κατοίκησαν κατά φυλές την νήσον,
και τους αγάπησε ο θεός που σ’ όλους βασιλεύει
και πλουτισμού τους έχυσε πλημμύραν, ο Κρονίδης.
(Όμ., Ιλ. Β 653-670, μετ. Ι. Πολυλάς)
3.
Τληπόλεμος και Σαρπηδόνας
Κι έσπρωξ΄ η μοίρα ανίκητη τον μέγαν Ηρακλείδην
Τληπόλεμον ενάντια στον θείον Σαρπηδόνα·
και άμ’ αντικρύ προχώρησαν ο ένας προς τον άλλον,
ο έγγονος με τον υιόν του βροντοφόρου Δία,
προσφώνησε ο Τληπόλεμος τον Σαρπηδόνα πρώτος:
«Τι σ’ αναγκάζει, Σαρπηδών, ω των Λυκίων άρχε,
ως άνθρωπος απόλεμος να κρύβεσ’ εδώ πέρα;
Ψεύδοντ’ αν λέγουν πού ’σαι υιός του αιγιδοφόρου Δία
κι είσαι πολύ κατώτερος εκείνων των ηρώων
οπού στες πρώτες γενεές έχει γεννήσει ο Δίας,
ως ήταν ο πατέρας μου, ως λέγουν, ο Ηρακλέας
λεοντόψυχος, ατρόμητος, που ότ’ ήλθε εδώ να λάβει
τους ίππους του Λαομέδοντος, μ’ έξι καράβια μόνα
και μ’ ολιγότερον στρατόν, την πόλιν της Ιλίου
επόρθησε και από λαόν ορφάνωσε τους δρόμους·
και συ ψυχήν έχεις δειλήν και φθείροντ΄ οι λαοί σου.
Ουδέ θαρρώ πως στήριγμα θενά ’σαι συ των Τρώων,
αν και ανδρειωμένος βοηθός απ’ την Λυκίαν ήλθες·
αλλά θα ιδείς που η λόγχη μου στον Άδη θα σε στείλει».
Και ο Σαρπηδών απάντησε: «Τληπόλεμε, ότι εκείνος
την Ίλιον τότ’ ερήμωσε, προήλθε απ’ την μωρίαν
του σεβαστού Λαομέδοντος, που αυτόν οπού τον είχε
ευεργετήσει εξύβρισε, κι έλειψε να του δώσει
τους ίππους, που χάριν αυτών μακρόθεν είχεν έλθει·
και σένα λέγ’ ότι απ’ εμέ φόνον και μαύρην μοίραν
εδώ θα λάβεις και απ’ αυτήν την λόγχην μου θα πέσεις,
το καύχημα να πάρω εγώ και ο Άδης την ψυχήν σου».
Κι εσήκωσε ο Τληπόλεμος το φράξινο κοντάρι·
σύγχρον’ από τα χέρια τους τ’ ακόντια πεταχθήκαν
το ζνίχι ο Σαρπηδών κτυπά και πέρα η πικρή λόγχη
εβγήκε και τα μάτια του μαύρο σκεπάζει σκότος.
Αλλά τ’ αριστερό μερί του Σαρπηδόνος είχε
ήδη τρυπήσ’ η μακριά του Τληπολέμου λόγχη
και μανιωμένη ξάκρισε ξυστά το κόκαλό του·
ακόμη από τον θάνατον τον φύλαγε ο πατέρας.
Και οι σύντροφοι απ’ τον πόλεμον τον θείον Σαρπηδόνα
έπαιρναν· τον εβάρυνεν, ως το ’σερνε, το μέγα
κοντάρι ότι βιαζόμενοι και στενοχωρημένοι
κανείς δεν σκέφθη, όπως αυτός ελεύθερα πατήσει,
να του αφαιρέσει απ’ το μερί το φράξινο κοντάρι.
Ομοίως τον Τληπόλεμον επαίρναν οι γενναίοι
οι Αχαιοί…
(Όμ., Ιλ. Ε 628-659, μετ. Ι. Πολυλάς)
-------------------
Homer, Iliad 2.653–70.
Pseudo-Apollodorus, Bibliotheca 2.7.6
Pindar, Olympia 7.20–30.
Hesiod, Catalogue of Women fr. 232 M–W = schol. Pind. Ol. 7.42b: "Homer says that she was Astyoche, not Astydameia ... Hesiod also says that she was Astydameia, Pherecydes says Astygeneia. She was a daughter of Phylas. ... Herein Pindar says that she was daughter of Amyntor, but Hesiod and Simonides say Ormenus." (Ὅμηρος ταύτην Ἀστυόχην φησὶν, οὐκ Ἀστυδάμειαν ... καὶ Ἡσίοδος δὲ Ἀστυδάμειαν αὐτήν φησι, Φερεκύδης δὲ Ἀστυγένειαν. ἦν δὲ Φύλαντος θυγάτηρ ... ἐνταῦθα δὲ Ἀμύντορος αὐτήν φησιν ὁ Πίνδαρος, Ἡσίοδος δὲ καὶ Σιμωνίδης Ὀρμένου.)
Bibliotheca 2.8.2.
Pausanias 3.19.10
Tzetzes on Lycophron, Alexandra 911 calls her "Philozoe" (Φιλοζώη)
Diodorus Siculus 4.58.8.
Iliad 2.655–6, where Tlepolemus leads "those who dwell Rhodes, ordered in three parts: Lindos, Ialysus and shining Cameirus" (οἳ Ῥόδον ἀμφενέμοντο διὰ τρίχα κοσμηθέντες | Λίνδον Ἰηλυσόν τε καὶ ἀργινόεντα Κάμειρον).
Hyginus, Fabulae 81.
Homer, Il. 5.633–46.
Iliad 5.657–9.
Polyaenus, Strategemata 1.13.
Η εφαρμογη μας για το κινητο σου
Κατέβασε και εσύ την εφαρμογή μας για το κινητό σου "Ancient Greece Reloaded"