ΤΥΝΔΑΡΕOΣ
Καταγωγή
Ο Τυνδάρεος κατάγεται από τη γενιά του επώνυμου ήρωα της Λακεδαιμονίας, τον Λακεδαίμονα, που ήταν γιος του Δία και της Ταϋγέτης. Πατέρας του, ή παππούς του, ήταν ο Περιήρης από τη Μεσσήνη, δισέγγονος του Λακεδαίμονα, και η Γοργοφόνη, κόρη του Περσέα και της Δανάης και τρισέγγονη του Λακεδαίμονα. Αδέλφια του, ή ετεροθαλή αδέλφια του, ήταν ο Ικάριος, ο Αφαρέας, ο Λεύκιππος, και μια αδελφή, η Αρήνη.
Αυτή είναι η μία εκδοχή για την καταγωγή του. Άλλη του δίνει για πατέρα τον Οίβαλο, γιο του Περιήρη, και τη Ναϊάδα Βάτεια ή την Περσείδα Γοργοφόνη, ή τον Κυνόρτα που στην πρώτη εκδοχή είναι παππούς του, πατέρας του Περιήρη. Με πατέρα τον Οίβαλο ετεροθαλής αδελφός του είναι και ο Ιπποκόωντας. Σε όλες τις περιπτώσεις ο Τυνδάρεος είναι γέννημα θρέμμα της λακωνικής γης.
Διαμάχη για την εξουσία
Ικάριος και Τυνδάρεος ήταν οι νόμιμοι διάδοχοι του θρόνου της Σπάρτης, αν και ο Ιπποκόωντας ήταν ο μεγαλύτερος, ωστόσο νόθος γιος του πατέρα τους Οίβαλου, πατέρας ο ίδιος δώδεκα ή είκοσι γιων· κοινό χαρακτηριστικό πατέρα και γιων ήταν η βία. Με τη βοήθειά των παιδιών του ο Ιπποκόωντας εξόρισε τους αδελφούς του και σφετερίστηκε την περιουσία τους και την εξουσία μετά τον θάνατο του κοινού τους πατέρα.
Αυτοί κατέφυγαν στον Θέστιο, βασιλιά της αιτωλικής πόλης Πλευρώνα και συμμάχησαν μαζί του στον πόλεμο που είχε με τους γείτονές του. Ο Ιπποκόωντας προκάλεσε την οργή του Ηρακλή που κίνησε πόλεμο εναντίον του είτε γιατί ήθελε να αποκαταστήσει στην εξουσία τους νόμιμους κληρονόμους του βασιλείου της Σπάρτης και να τιμωρήσει τους διώκτες τους είτε γιατί είχαν συμμαχήσει με τον Νηλέα, βασιλιά της Πύλου εναντίον του· ή ακόμη επειδή σκότωσαν τον γιο του Λικύμνιου, Οιωνό.
Με συμμάχους από την Αρκαδία ο Ηρακλής υπέταξε την πόλη, κατέσφαξε τον Ιπποκόωντα και τα παιδιά του, επανέφερε τον Τυνδάρεο από την εξορία και του παρέδωσε την εξουσία. Άλλη παράδοση θέλει τον Ικάριο να μένει στη Σπάρτη και να βοηθά τον Ιπποκόωντα στα σχέδιά του εναντίον του Τυνδάρεου. Σε αυτή την περίπτωση ο Τυνδάρεος καταφεύγει στην Πελλήνη της Αχαΐας ή στην Πελλάνα (1) της Λακωνίας ή στη Μεσσηνία, στον αδελφό του Αφαρέα.
Γάμος και απόγονοι
Όσο ο Τυνδάρεος ζούσε εξόριστος στην αυλή του Θέστιου, τελέστηκαν οι γάμοι του με τη Λήδα, τη θυγατέρα του Θέστιου. Αλλά τη Λήδα την πόθησε ο Δίας που πλάγιασε μαζί της παίρνοντας τη μορφή του κύκνου την ίδια εκείνη νύχτα που η κόρη ενώθηκε με τον θνητό της άνδρα. Και από τον Δία γεννήθηκε ο Πολυδεύκης και η Ελένη, από τον Τυνδάρεο ο Κάστορας και η Κλυταιμνήστρα (ωστόσο, κάποιοι διηγούνται ότι η Ελένη είναι κόρη της Νέμεσης και του Δία).
Γεννήθηκε και δύο ακόμη κόρες, η Τιμάνδρα, που την παντρεύτηκε ο Έχεμος, και η Φυλονόη που η Άρτεμη την έκανε αθάνατη. Ο Ευριπίδης του δίνει και μία ακόμη κόρη, τη Φοίβη (Ιφ. Αυλ. 50).
Σύμφωνα με μια εκδοχή ο Τυνδάρεος ανέθρεψε στο παλάτι του στη Σπάρτη, όταν ξανακέρδισε τον θρόνο που είχε χάσει από τον Ιπποκόωντα, τα δυο παιδιά του Ατρέα, τον Μενέλαο και τον Αγαμέμνονα, που αργότερα έγιναν σύζυγοι των θυγατέρων του. Αυτό έγινε ως εξής: Μετά τον θάνατο του Ατρέα η τροφός των δυο αγοριών τα έστειλε στον βασιλιά της Σικυώνας Πολυφείδη. Αυτός με τη σειρά του τα εμπιστεύτηκε στον βασιλιά της Καλυδώνας Οινέα και από αυτόν τα παρέλαβε ο Τυνδάρεος φεύγοντας από την Καλυδώνα για τη Σπάρτη.
Ο γάμος της Ελένης. Μνηστήρες και αντιζηλίες
Όταν η Ελένη έφτασε σε ηλικία γάμου, κατέφτασαν στη Σπάρτη διεκδικώντας το χέρι της Ελένης οι βασιλείς της Ελλάδας.
Οι επίδοξοι μνηστήρες ήταν: ο γιος του Λαέρτη Οδυσσέας, ο γιος του Τυδέα Διομήδης, ο γιος του Νέστορα Αντίλοχος, ο Αγαπήνορας, γιος του Αγκαίου, ο γιος του Καπανέα Σθένελος, ο γιος του Κτεάτου Αμφίμαχος, ο Θέλπιος, γιος του Εύρυτου, ο γιος του Φυλέα Μέγης, ο Αμφίλοχος, 3.130 γιος του Αμφιάραου, ο γιος του Πετεού Μενεσθέας, οι γιοι του Ίφιτου, ο γιος του Αγασθένη Πολύξενος, ο γιος του (Ιππάλκιμου) Πηνέλεως, ο Λήιτος, γιος του Αλέκτορα, ο γιος του Οϊλέα Αίαντας, οι γιοι του Άρη Ασκάλαφος και Ιάλμενος, ο γιος του Χαλκόδοντα Ελεφήνορας, ο γιος του Άδμητου Εύμηλος, ο γιος του Πειρίθου Πολυποίτης, ο Λεοντέας του Κόρωνου, οι γιοι του Ασκληπιού Ποδαλείριος και Μαχάονας, ο Φιλοκτήτης του Ποίαντα, ο Ευρύπυλος του Ευαίμονα, ο Πρωτεσίλαος του Ίφικλου, ο Μενέλαος του Ατρέα, οι γιοι του Τελαμώνα Αίαντας και Τεύκρος, ο Πάτροκλος, γιος του Μενοίτιου. Όλοι τους, άνδρες γενναίοι και ισχυροί, έφεραν πολλά δώρα για να κερδίσουν τη νύφη (μέταλλα, σκεύη από πολύτιμα μέταλλα, γυναίκες, κοπάδια κτλ.), αντάξια της ομορφιάς της νεαρής μελλόνυμφης.
Επιθυμία του Τυνδάρεου ήταν η κόρη του να παντρευτεί τον Μενέλαο, και γιατί ήταν πλουσιότερος απ’ όλους τους μνηστήρες και γιατί ήταν αδελφός του Αγαμέμνονα, άνδρας της μεγάλης του κόρης, της Κλυταιμνήστρας.
Ωστόσο, υπήρχε κίνδυνος να συγκρουστούν οι μνηστήρες μεταξύ τους ή να ενωθούν όλοι εναντίον του Τυνδάρεου και αυτού που θα είχε διαλέξει για γαμπρό του. Γι’ αυτό και, πριν την εκλογή, δέσμευσε με όρκο τους μνηστήρες, ύστερα και από προτροπή του Οδυσσέα, να σεβαστούν την όποια απόφαση και επιπλέον να συνδράμουν στον σύζυγο της Ελένης, όποιος κι αν ήταν, σε περίπτωση που κάποιος θα τον έβλαπτε στον γάμο του. Σε επικύρωση του όρκου ο Τυνδάρεος θυσίασε ένα άλογο –στη Λακεδαίμονα υπήρχε τοποθεσία που ονομαζόταν Ίππου μνήμα (Παυσ. 3.20.9).
Φυσικά η βοήθεια που πρόσφερε ο Οδυσσέας δεν ήταν χωρίς ανταλλάγματα: ο Οδυσσέας ζήτησε από τον Τυνδάρεο να τον βοηθήσει να παντρευτεί την Πηνελόπη, ανεψιά του Τυνδάρεου και κόρη του αδελφού του Ικάριου. Πράγματι, ο Τυνδάρεος ζήτησε από τον Ικάριο την Πηνελόπη για τον Οδυσσέα. Όταν οι Διόσκουροι γιοι του πέρασαν στους θεούς (2) , ο Τυνδάρεος κάλεσε τον Μενέλαο στη Σπάρτη και του παρέδωσε τη βασιλεία. Λεγόταν, μάλιστα, ότι για την πολυποίκιλη και πλούσια ερωτική ζωή των θυγατέρων του ευθυνόταν με μια έννοια ο ίδιος, καθώς, σύμφωνα με τον Ησίοδο, όταν κάποτε ο Τυνδάρεως θυσίασε στους θεούς, παρέλειψε την Αφροδίτη· γι' αυτό κι εκείνη ενστάλαξε την απιστία και την επιπολαιότητα στις θυγατέρες του:
Γιατί ο Τυνδάρεος, κάποτε σ᾽ όλους τους θεούς θυσία
κάνοντας, αλησμόνησε μονάχα
τη γλυκοχαρίστρα Κύπριδα.
Κι εκείνη σαν εθύμωσε, τις κόρες του Τυνδάρεου
και δίγαμες και τρίγαμες τις κάνει
και να παρατούν τους άντρες τους.
(Στησίχορος, απ. 223 Page, μετ. Ηλ. Βουτιερίδης)
Σύμφωνα με άλλες πηγές, η αιτία για την πολυκύμαντη ερωτική ζωή των τριών Τυνδαρίδων, της Ελένης, της Κλυταιμνήστρας, της Τιμάνδρας, ήταν επειδή η Αφροδίτη τις ζήλεψε για την ομορφιά τους.
Όσο ακόμη μαινόταν ο πόλεμος στην Τροία, ο Τυνδάρεος πάντρεψε την Ερμιόνη, εγγονή του από την Ελένη, με τον με τον επίσης εγγονό του από την Κλυταιμνήστρα Ορέστη (πρώτος άνδρας της Ερμιόνης ήταν ο Πύρρος, ο γιος του Αχιλλέα).
Λεγόταν ότι έζησε και μετά τον θάνατο του Αγαμέμνονα και υπήρξε κατήγορος του εγγονού του στον Άρειο Πάγο στην Αθήνα ή μπροστά το δικαστήριο του Δήμου στο Άργος. Ωστόσο, ο Παυσανίας γράφει ότι εκείνη την εποχή ο Τυνδάρεος είχε πεθάνει και ο κατήγορος ήταν άλλος.
Θάνατος και ανάσταση. Η παρουσία του στην τέχνη
Λεγόταν ότι ο Τυνδάρεος ανήκε στα πρόσωπα εκείνα που ανέστησε ο Ασκληπιός (Απολλόδ. 3.10.3), μάλιστα στη Σπάρτη τον τιμούσαν ως ήρωα (ο Παυσανίας μνημονεύει τον τάφο του, 3.17.2).
Στην εποχή του άρχισε και η ανέγερση του ναού της Χαλκιοίκου Αθηνάς (3) , ξόανο της Αφροδίτης (4) ίσως ήταν αφιέρωμα δικό του και στο βάθρο της Νέμεσης (5) στον Ραμνούντα της Αττικής υπήρχε ανάγλυφη εικόνα του μαζί με τους γιους του. Ο Ευριπίδης του δίνει ρόλο στην τραγωδία Ορέστης, όπου τιμά στοργικά τη νεκρή κόρη του Κλυταιμνήστρα, κάνοντας τις πρέπουσες τελετουργικές χοές στον τάφο της, και επιτίθεται φραστικά στον μητροκτόνο «δράκο» Ορέστη.
Η ομώνυμη τραγωδία του Σοφοκλή έχει χαθεί, το ίδιο και έργα μεταγενέστερων ποιητών, όπως του Νικόμαχου και του Σώφιλου.
Πηγες
1.
Το 1926 είχαν ανασκαφεί δύο μικροί σχετικά θαλαμωτοί, λαξευτοί τάφοι στη θέση "Σπηλιές" από τον αρχαιολόγο Θ. Καραχάλιο. Λάξευμα θολόσχημο είχε καθαρισθεί στη δεκαετία του 1970 από τον Γ. Σταινχάουερ στην ίδια θέση. Οι μεγάλοι θολωτοί τάφοι και τα προϊστορικά λείψανα στην Ακρόπολη της Πελλάνας αποκαλύφθηκαν στις ανασκαφές του Δρα Εφόρου Θ. Σπυρόπουλου από το 1980-1995. Έχει γίνει μελέτη στερέωσης και στέγασης του μεγάλου θολωτού τάφου από τη Διεύθυνση Αναστηλώσεως Αρχαίων Μνημείων του Υπουργείου Πολιτισμού, αλλά το έργο δεν έχει ακόμα πραγματοποιηθεί.
Τα σημαντικότερα Μνημεία του Αρχαιολογικού Χώρου είναι:
- Νεκροταφείο θολωτών λαξευτών τάφων της μυκηναϊκής περιόδου, στη θέση "Σπηλιές". Ο μεγαλύτερος κατασκευάσθηκε στα πρώιμα μυκηναϊκά χρόνια (1500 π.Χ. περίπου) κι έχει θόλο διαμέτρου 10 μέτρων. Είναι ασφαλώς βασιλικος τάφος.
- Η Ακρόπολη της Πελλάνας, στην οποία διακρίνονται λείψανα τείχους των ελληνιστικών χρόνων και κατάλοιπα των χρόνων της Φραγκοκρατίας.
- Ακρόπολη της Πελλάνας στο λόφο "Παλαιόκαστρο", όπου πρόσφατες ανασκαφές του Θ. Σπυρόπουλου, έφεραν στο φως λείψανα κατοίκησης των πρωτοελλαδικών χρόνων (2.500 π.Χ. περίπου), στην κορυφή της Ακρόπολης (ίσως κάποιο ανακτορικό κτίσμα). Στο πρώτο άνδηρο μετά την κορυφή, ανατολικά, αποκαλύφθηκε ένας τύμβος, προερχόμενος μάλλον από ομάδα τύμβων, της πρωτοελλαδικής περιόδου, περιβαλλόμενος με λίθινη κρηπίδα. Επιτόπου βρέθηκαν ταφές και αποθέτης. Στη νότια πλαγιά του λόφου αποκαλύφθηκε τμήμα οικισμού μυκηναϊκών και ελληνιστικών χρόνων. Μνημειώδης δρόμος, πλακόστρωτος, μυκηναϊκών χρόνων με μεταγενέστερες συντηρήσεις οδηγεί από τις ανατολικές υπώρειες της ακρόπολης στην κορυφή ή σε άλλη θέση του λόφου, όπου αναμένεται σημαντικό κτίσμα, πιθανώς, το Μυκηναϊκό ανακτορο της περιοχής. Ο ανασκαφέας κ Θ. Σπυρόπουλος υποστηρίζει ότι η Πελλάνα είναι η Ομηρική πόλη Λακεδαίμων, στην οποία είχαν τα ανάκτορά τους ο Μενέλαος και η Ελένη.
2.
Διόσκουροι
Ήδη από τον 7ο αι. π.Χ. ο ένας από τους διδύμους, ο Πολυδεύκης, θεωρούνταν αθάνατος, ενώ ο Κάστορας θνητός. Έτσι, δημιουργήθηκε ο μύθος της διπλής ταυτότητας και της διπλής γέννας:
Ψάλε μου, Μούσα καλλίφωνη, Κάστορα και Πολυδεύκη,
τους Τυνδαρίδες, που προήλθαν από τον Ολύμπιο Δία·
αυτούς τους γέννησε κάτω απ’ του Ταΰγετου η αφέντρα
Λήδα σμίγοντας κρυφά με τον μαυροσύννεφο Κρονίδη.
Έχετε γεια, Τυνδαρίδες, αναβάτες γρήγορων αλόγων
(Ομ. Ύμνος, Εις Διοσκούρους, μετ. Θ.Γ. Μαυρόπουλος)
3.
Χαλκίοικος Αθηνά
Εδώ [στη Σπάρτη] υπάρχει ιερό της Αθηνάς, της επονομαζομένης και Πολιούχου και Χαλκιοίκου. Η οικοδόμηση του ναού λέγεται ότι άρχισε από τον Τυνδάρεο· μετά τον θάνατό του θέλησαν να περατώσουν τον ναό οι γιοι του χρησιμοποιώντας ως πόρους τα λάφυρα από τους Αφιδναίους. Ωστόσο, τον άφησαν ημιτελή και πολλά χρόνια αργότερα οι Λακεδαιμόνιοι ολοκλήρωσαν τον ναό και φιλοτέχνησαν και άγαλμα της Αθηνάς από χαλκό με το χέρι του Γιτιάδα, ενός ντόπιου καλλιτέχνη, ο οποίος είχε συνθέσει και δωρικά τραγούδια, ανάμεσα στα οποία και ύμνο προς τιμήν της θεάς.
(Παυσ. 3.17.2)
4.
Η Αφροδίτη του Τυνδάρεου
Μορφώ είναι προσωνυμία της Αφροδίτης και παριστάνεται καθιστή με πέπλο στο κεφάλι και δεσμά στα πόδια. Λένε πως τα δεσμά της τα έβαλε ο Τυνδάρεος για να συμβολίσει με αυτά τη συμβολίσει με αυτά τη συζυγική πίστη των γυναικών. Δεν συμμερίζομαι καθόλου την άλλη εκδοχή σύμφωνα με την οποία ο Τυνδάρεος της έβαλε τα δεσμά για να τιμωρήσει τη θεά, πιστεύοντας πως αυτή ήταν υπαίτια για τα παραστρατήματα των θυγατέρων του. Στερείται οποιουδήποτε νοήματος να φτιάξει κάποιος ένα ξόανο από κέδρο, να το ονομάσει Αφροδίτη και να πιστεύει πως έτσι εκδικείται τη θεά.
(Παυσ. 3.15.11)
5.
Το άγαλμα της Νέμεσης
Ούτε το άγαλμα της Νέμεσης, ούτε κανένα άλλο από τα αρχαία έχει κατασκευαστεί με φτερά, αφού ούτε τα πιο ιερά ξόανα των Σμυρναίων έχουν φτερά. Όμως αυτοί αργότερα, θέλοντας να παραστήσουν τη θεά μπλεγμένη στα ερωτικά, φιλοτέχνησαν γι’ αυτό τη Νέμεση με φτερά, όπως ακριβώς τον Έρωτα. Τώρα θα διηγηθώ λεπτομερώς πόσες παραστάσεις είναι σκαλισμένες στο βάθρο του αγάλματος, αφού αποσαφηνίσω πρώτα μερικά πράγματα: οι Έλληνες λένε πως η Νέμεση ήταν μητέρα της Ελένης και ότι η Λήδα τη θήλασε και την ανέθρεψε. Πατέρα της Ελένης όλοι νομίζουν τον Δία και όχι τον Τυνδάρεο. Αυτά έχοντας ακούσει ο Φειδίας έχει παραστήσει την Ελένη να οδηγείται από τη Λήδα στη Νέμεση. Επίσης έχει παραστήσει και τον Τυνδάρεω και τα παιδιά του και κάποιον άνδρα έφιππο να στέκεται κοντά του, που ονομάζεται Ιππεύς. Υπάρχει δε ακόμη και ο Αγαμέμνονας και ο Μενέλαος και ο Πύρρος, ο γιος του Αχιλλέα, ο οποίος πρώτος αυτός έλαβε σύζυγο την Ερμιόνη, την κόρη της Ελένης. Ο Ορέστης παραλείφθηκε εξαιτίας της μητροκτονίας, αν και παρέμεινε κοντά του όλο το διάστημα η Ερμιόνη και απέκτησε παιδί. Στο βάθρο παραστάθηκαν κατά σειρά και ο ονομαζόμενος Έποχος και κάποιος άλλος νεανίας.
(Παυσ. 1.33.7-8)
-------------------
Virgil, Aeneid. Book VI. For an English translation see the Perseus Project.
John Tzetzes on Lycophron, 511
Pausanias, Description of Greece, 2.21.7
Hesiod, Catalogue of Women fr. 23(a)7–9; Pseudo-Apollodorus, Bibliotheca 3. 10. 6
Apollodorus, 3.10.6.
Scholiast on Euripides, Orestes 249; Hesiod, Catalogue of Women Fragment 67. Translated by Evelyn-White, H G. Loeb Classical Library Volume 57. London: William Heinemann, 1914.
Hesiod, Catalogs of Women and Eoiae. For an English translation see the Medieval and Classical Literature Library.
Pseudo-Apollodorus, Bibliotheca 3.10.9.
Herodotus, Histories, A. D. Godley (translator), Cambridge: Harvard University Press, 1920; ISBN 0-674-99133-8. Online version at the Perseus Digital Library.
Vienna Papyrus G2315, from Hermopolis
Euripides, Helen, in The Complete Greek Drama, edited by Whitney J. Oates and Eugene O'Neill, Jr. in two volumes. 1. Helen, translated by E. P. Coleridge. New York. Random House. 1938.
John Tzetzes. Chiliades, 10.49 line 720
Η εφαρμογη μας για το κινητο σου
Κατέβασε και εσύ την εφαρμογή μας για το κινητό σου "Ancient Greece Reloaded"