ΗΛΕΚΤΡΑ
ΠΗΓΑΙΝΕ ΑΠΕΥΘΕΙΑΣ:
ΗΛΕΚΤΡΑ
ΗΛΕΚΤΡΑ - ΠΛΕΙΑΔΕΣ
ΠΕΛΙΑΔΕΣ ή ΠΛΕΙΑΔΕΣ
ΥΑΔΕΣ (αστέρια)
Κόρη του Αγαμέμνονα και της Κλυταιμνήστρας, η Ηλέκτρα ανήκε στην καταραμένη οικογένεια των Ατρειδών. Μετά το φόνο του πατέρα της από τη γυναίκα του και τον εραστή της Αίγισθο, έμεινε στην ιστορία ως η εκδικήτρια και τιμωρός του φόνου καθώς και η ηθική αυτουργός της μητροκτονίας που επακολούθησε.
Σε ό,τι αφορά τις λεπτομέρειες της πράξης, οι αρχαίοι έλληνες τραγικοί -αλλά και οι επίγονοί τους νεότεροι συγγραφείς- μας δίνουν διαφορετικές εκδοχές του μύθου.
Λαοδίκη ονομαζόταν μία από τις κόρες του Αγαμέμνονα και της Κλυταιμνήστρας στον Όμηρο. Αυτή η Λαοδίκη στους μεταγενέστερους ποιητές δεν υπάρχει, ενώ εμφανίζεται ως αδελφή, με εξέχοντα ρόλο στο δράμα των Ατρειδών, η Ηλέκτρα.
Μετά τον θάνατο του πατέρα της γίνεται σχεδόν σκλάβα στο πατρικό σπίτι. Σύμφωνα με μια εκδοχή, σώζει τον Ορέστη και τον εμπιστεύεται στον γέρο παιδαγωγό. (Εικ. 161) Μένει άκληρη, καθώς ο Αίγισθος, προκειμένου να προφυλαχθεί ο ίδιος από μελλοντικό εκδικητή του φόνου του Αγαμέμνονα, την πάντρεψε με χωρικό εγκατεστημένο μακριά από την πόλη.
Σύμφωνα με άλλες εκδοχές κρατήθηκε φυλακισμένη στο παλάτι των Ατρειδών και πάντως χώρια από τον Ορέστη, με τον οποίο αναγνωρίστηκε (1) στον τάφο του Αγαμέμνονα.
Μαζί προετοιμάζουν την εκδίκηση για τον φόνο του πατέρα τους, δηλαδή τη δολοφονία του Αίγισθου και της Κλυταιμνήστρας. Μετά τον φόνο, συμπαραστέκεται στον αδελφό της τόσο από την επίθεση των Ερινύων όσο και από την έχθρα του λαού που θέλει να καταδικάσει τους δολοφόνους σε θάνατο.
Στη χαμένη τραγωδία Αλήτης του Σοφοκλή, η Ηλέκτρα πληροφορείται τον, σκηνοθετημένο, θάνατο του αδελφού της και του φίλου του Πυλάδη στην Ταυρική από την ίδια τους την αδελφή, την Ιφιγένεια, ιέρεια στον ναό της Άρτεμης. Ως συνέπεια του θανάτου του διαδόχου του θρόνου, αναλαμβάνει την εξουσία ο γιος του Αίγισθου Αλήτης.
Η Ηλέκτρα τότε πηγαίνει στους Δελφούς, όπου συναντά την Ιφιγένεια και θέλει για τιμωρία να την τυφλώσει με αναμμένο δαυλό από τον βωμό. Όμως εκεί είναι και ο Ορέστης. Γυρνούν μαζί στις Μυκήνες, σκοτώνουν τον Αλήτη, ο Ορέστης παντρεύεται την Ερμιόνη και η Ηλέκτρα τον Πυλάδη από τον οποίο αποκτά δύο παιδιά, τον Μέδονα και τον Στρόφιο.
ΗΛΕΚΤΡΑ - ΠΛΕΙΑΔΕΣ
Η Ηλέκτρα είναι κόρη του Άτλαντα και της Πλειόνης, κόρης του Ωκεανού, ή της Ησιόνης, αδελφή άλλων έξι κοριτσιών που όλες μαζί τις είπαν Πλειάδες (2) . Με εξαίρεση τη Μερόπη, όλες ενώθηκαν με θεούς (τρεις με τον Δία, δύο με τον Ποσειδώνα, μία με τον Άρη) και γέννησαν σπουδαία παιδιά.
Η Ηλέκτρα ενώθηκε με τον Δία και απέκτησε στη Σαμοθράκη τον Δάρδανο ή Πολυάρκη, τον Ηετίωνα ή Ιασίωνα και την Αρμονία· ενίοτε της αποδίδεται ένας ακόμη γιος, ο Ημαθίωνας. Ο πρώτος ίδρυσε τη βασιλική δυναστεία της Τροίας, τον δεύτερο τον ερωτεύτηκε η Δήμητρα, η τρίτη παντρεύτηκε τον Κάδμο των Θηβών (αν και μυθολογείται ότι η ίδια η Ηλέκτρα ήταν η σύζυγος του Κάδμου και πως η Αρμονία ήταν κόρη του Άρη και της Αφροδίτης)· ο τρίτος γιος βασίλευσε στη Σαμοθράκη.Προς τιμή της μητέρας της η Αρμονία ονόμασε μία από τις πύλες της πόλης των Θηβών Ἠλεκτρίδας πύλας.
Λεγόταν ακόμη ότι το Παλλάδιο, το ξόανο της Αθηνάς, που έκλεψαν Οδυσσέας και Διομήδης από την Τροία ήταν ανάθημα της Ηλέκτρας, προσφορά στον γιο της για προστασία της πόλης (Ελλάνικος FGrH 1α, 4Φ, απ. 23), κάτι που το θεωρούμε λογικό μια και η Ηλέκτρα, ως ενήλικη γυναίκα, και τα παιδιά της ζουν στην τρωική και παρατρωική ζώνη.
Εξάλλου, η Σαμοθράκη, το νησί, με τη μυστηριακή λατρεία των Μεγάλων Θεῶν, εκεί όπου η Ηλέκτρα γέννησε τα παιδιά της, ονομάζεται αλλιώς Ἠλεκτρίς. Άλλη εκδοχή για το Παλλάδιο, θέλει την Ηλέκτρα να καταφεύγει στο θεϊκό άγαλμα για προστασία, σαν σε άσυλο απαραβίαστο, που η ίδια η θεά Αθηνά είχε κατασκευάσει και τοποθετήσει δίπλα στον Δία. Θυμωμένος ο Δίας το γκρέμισε από τον ουρανό στη γη. Το άγαλμα έπεσε στην Τρωάδα πάνω σε ένα λόφο, τη στιγμή που ο Ίλος ίδρυε την πόλη που θα ονομαζόταν Τροία και για την ώρα Ίλιον από τον ιδρυτή της.
Η πτώση του αγάλματος θεωρήθηκε ευνοϊκό και επιδοκιμασίας θεϊκό σημάδι για την πόλη που επρόκειτο να κτιστεί και φυλαγόταν από τότε σε ναό της πόλης.
Στις ιταλικές παραλλαγές του μύθου η Ηλέκτρα γίνεται σύζυγος του βασιλιά των Ετρούσκων Κόρυθου και τα παιδιά τους Δάρδανος και Ιασίονας γεννιούνται στην Ιταλία και ύστερα φεύγουν, ο ένας στη Σαμοθράκη, ο άλλος στην Τρωάδα. Αργότερα η Ηλέκτρα και οι αδελφές της καταστερώθηκαν. Για τις αιτίες της μεταμόρφωσης των επτά αδελφών παραδίδονται διάφορες αιτίες:
1. Τις Πλειάδες, μαζί με τη μητέρα τους Πλειόνη, αντάμωσε στη Βοιωτία ο κυνηγός Ωρίωνας που τις κυνήγησε για πέντε χρόνια. Ο Δίας, τελικά, τις λυπήθηκε και τις μεταμόρφωσε πρώτα σε περιστέρια και μετά σε αστέρι.
2. Ένιωσαν βαθιά λύπη για τον πατέρα τους Άτλαντα, καταδικασμένο από τον Δία να κουβαλά στους ώμους του τον ουρανό.
3. Ένιωσαν βαθιά λύπη, μαζί και οι αδελφές τους Υάδες (3) , για τον θάνατο του αδελφού τους Ύαντα, που τον είχε τσιμπήσει φίδι.
Η Πλειάδα Ηλέκτρα, από την οποία καταγόταν το γένος των Τρώων βασιλέων, λυπήθηκε πολύ για την πτώση της Τροίας και επειδή το γένος του γιου της Δάρδανου χανόταν ολοκληρωτικά. Γι' αυτό απομακρύνθηκε από τις αδελφές της, που θεωρούνταν ότι έσερναν τον κύκλιο χορό των αστεριών και έπαψε να λάμπει.
Εγκαταστάθηκε στον αρκτικό κύκλο και μόνο κάποιες φορές τον χρόνο εμφανίζεται στον ουράνιο θόλο, με λυτά μαλλιά και σαν να θρηνεί. Γι' αυτό οι άνθρωποι την αποκαλούσαν κομήτη· ή αλεπού.
Υποσημειωσεις - Πηγες
1.
Ορέστης: Η αναγνώριση του Ορέστη από την Ηλέκτρα έγινε στον τάφο του πατέρα τους Αγαμέμνονα. Σημεία αναγνώρισης ήταν ο κομμένος βόστρυχος του Ορέστη και το χρώμα των μαλλιών, κοινό στους Ατρείδες (Αισχ., Χοηφ., στ. 176· πρβ. Σοφ., Ηλ., στ. 900-909), και ένα υφαντό με παράσταση κυνηγιού που είχε κεντήσει η Ηλέκτρα και το είχε δώσει στον Ορέστη (Αισχ., Χοηφ., στ. 230-232). Στην Ηλέκτρα του Σοφοκλή (στ. 1222) ο Ορέστης αναφέρει ως σημείο αναγνώρισης δαχτυλίδι με σφραγιδόλιθο, σφραγῖδα πατρός. Στον Ευριπίδη μεσολαβεί ένας γέροντας για την αναγνώριση (Ευρ., Ηλ. 509-546).
2.
ΠΕΛΙΑΔΕΣ ή ΠΛΕΙΑΔΕΣ
Καταγωγή
Από τον Άτλαντα και την κόρη του Ωκεανού Πλειόνη γεννήθηκαν επτά κορίτσια στην Κυλλήνη της Αρκαδίας, που τις είπαν Πλειάδες, η Αλκυόνη, η Μερόπη, η Κελαινώ, η Ηλέκτρα, η Στερόπη, η Ταϋγέτη, η Μαία. Σύμφωνα με άλλη παράδοση, που σώζεται σε απόσπασμα του Καλλίμαχου, οι επτά κοπέλες είναι κόρες μιας βασίλισσας των Αμαζόνων και ονομάζονταν Κοκυκώ, Πρωτίς, Γλαυκία, Παρθενία, Στονυχία, Λαμπαδώ, Μαία -μόνο η Μαία, μητέρα του Ερμή, είναι κοινή στους δύο καταλόγους. Αυτές καθιέρωσαν τα χορικά άσματα και τις νυχτερινές γιορτές. Ενίοτε Πλειάδες αποκαλούνταν και η Καλυψώ και η Διώνη.
Στην πρώτη παράδοση όλες οι Πλειάδες, πλην της Μερόπης, ενώθηκαν με θεούς (τρεις με τον Δία, δύο με τον Ποσειδώνα, μία με τον Άρη) και γέννησαν σπουδαία παιδιά.
Μάλιστα, ο κατάλογος των παιδιών τους εμπλουτίζεται σε άλλες παραδόσεις· για παράδειγμα, στους γιους του Ποσειδώνα και της Αλκυόνης προστίθεται και ο Άνθας που μαζί με τον Υπέρητα ίδρυσαν τις πόλεις Υπέρεια και Άνθεια στη χώρα της Τροιζήνας· στα παιδιά του Ποσειδώνα και της Κελαινώς προστίθεται, ενίοτε, ο Νυκτέας. Η Μερόπη, που παντρεύτηκε τον θνητό Σίσυφο, πέρασε όλη τη ζωή της μες την ντροπή γι' αυτό. Ωστόσο, οι απόγονοι του ζεύγους ήταν σπουδαίοι.
Μεταμόρφωση
Για τη μεταμόρφωση των κοριτσιών παραδίδονται διάφορες αιτίες:
1. Τις Πλειάδες, μαζί με τη μητέρα τους Πλειόνη, αντάμωσε στη Βοιωτία ο κυνηγός Ωρίωνας που τις κυνήγησε για πέντε χρόνια. Ο Δίας, τελικά, τις λυπήθηκε και τις μεταμόρφωσε πρώτα σε περιστέρια και μετά σε αστέρι.
2. Ένιωσαν βαθιά λύπη για τον πατέρα τους Άτλαντα, καταδικασμένο από τον Δία να κουβαλά στους ώμους του τον ουρανό.
3. Ένιωσαν βαθιά λύπη, μαζί και οι αδελφές τους Υάδες, για τον θάνατο του αδελφού τους Ύαντα, που τον είχε τσιμπήσει φίδι.
Στον αστερισμό των επτά αστέρων η Μερόπη είναι το λιγότερο λαμπερό αστέρι εξαιτίας του ταπεινωτικού γι' αυτήν γάμου τους με τον θνητό Σίσυφο.
Η Πλειάδα Ηλέκτρα, από την οποία καταγόταν το γένος των Τρώων βασιλέων, ένιωσε βαθιά λύπη για την πτώση της Τροίας και μοναξιά· γι' αυτό απομακρύνθηκε από τις αδελφές της και μεταμορφώθηκε σε κομήτη.
Στον μύθο αναφέρεται και ο Ερατοσθένης στους Καταστερισμούς (***) του.
(***)
«Πλειάδος»
Ἐπὶ τῆς ἀποτομῆς τοῦ Ταύρου τῆς καλουμένης ῥάχεως <ἡ> Πλειάς ἐστιν· συνηγμένης δ' αὐτῆς εἰς ἀστέρας ἑπτά, λέγουσιν εἶναι τῶν Ἂτλαντος θυγατέρων, διὸ καὶ ἑπτάστερος καλεῖται· οὐχ ὁρῶνται δὲ αἱ ἑπτά, ἀλλ' αἱ ἕξ· τὸ δὲ αἴτιον οὕτω πως λέγεται. τὰς μὲν γὰρ <ἕξ> φασι Θεοῖς μιγῆναι, τὴν δὲ μίαν θνητῷ· τρεῖς μὲν οὖν μιγῆναι Διί, Ἠλέκτραν ἐξ ἧς Δάρδανος, Μαῖαν ἐξ ἧς Ἑρμῆς, Ταϋγέτην ἐξ ἧς Λακεδαίμων· Ποσειδῶνι δὲ δύο μιγῆναι, Ἀλκυόνην ἐξ ἧς Ὑριεύς, Κελαινὼ ἐξ ἧς Λύκος· Στερόπη δὲ λέγεται Ἂρει μιγῆναι, ἐξ ἧς Οἰνόμαος ἐγένετο· Μερόπη δὲ Σισύφῳ θνητῷ, διὸ παναφανής ἐστιν. μεγίστην δ' ἔχουσι δόξαν ἐν τοῖς ἀνθρώποις ἐπισημαίνουσαι καθ' ὥραν. θέσιν δὲ ἔχουσιν εὖ μάλα κείμεναι κατὰ τὸν Ἵππαρχον τριγωνοειδοῦς σχήματος.
(Ερατοσθένους Καταστερισμοί 1.23.2-16)
3.
ΥΑΔΕΣ (αστέρια)
Οι Υάδες είναι συνδεδεμένες με τον Διόνυσο και την ανατροφή του: και ο Ερμής πήρε το παιδί και το έφερε στις Νύμφες που κατοικούσαν στη Νύσα της Μικράς Ασίας. Παλαιότερα ονομάζονταν Δωδωνίδες νύμφες αλλά όταν ο Δίας τις μεταμόρφωσε σε αστέρια τις ονόμασε Υάδες (από το ρήμα ὕω=στέλνω βροχή), γιατί την ημέρα που γεννήθηκε ο Διόνυσος ο Δίας έριξε βροχή στη γη (Απολλόδ. 3.29)· ή από το επίθετο του Διόνυσου Ὕης που δόθηκε στον θεό, επειδή την περίοδο των γιορτών του έβρεχε. Και όπως η μητέρα του Διόνυσου Σεμέλη αποκαλούνταν και Ὕη, έτσι και αυτές ονομάστηκαν Υάδες.
Θεωρούνταν κόρες του Τιτάνα Άτλαντα και μιας Ωκεανίδας, της Αίθρας ή της Πλειόνης. Είχαν και ένα θνητό πατέρα που ανάλογα με τα τοπικά συμφέροντα ήταν ο βασιλιάς της Κρήτης Μελισσέας, ο Ερεχθέας (αθηναϊκή εκδοχή), ο Κάδμος (θηβαϊκή εκδοχή, ταιριαστή και με τη θηβαϊκή καταγωγή του Διόνυσου), ο Ύαντας με μητέρα τη Βοιωτία. Ο αριθμός τους δεν είναι σταθερός -από δύο έως επτά-, το ίδιο και τα ονόματά τους -(Φ)Αισύλη, Κορωνίδα, Κλέεια, Φαιώ, Ευδώρη(α), Αμβροσία, Διώνη, Πολυξώ, Κισσηίδα, Νύσα, Ερατώ, Εριφία, Βρομίη, Αρσινόη, Πεδίλη, Φυτώ, Θυώνη…
Οι μύθοι παραδίδουν ότι Νύμφες παρίστανται στη γέννηση του Διόνυσου και ότι ο Ερμής παραδίδει στις κουροτρόφους Νύμφες της κισσοστεφανωμένης Νύσσας τον Διόνυσο. Σύμφωνα με ύστερες μαρτυρίες (Υγίνος, Σχόλια του Σέρβιου στον Βιργίλιο, Διόδωρος Σικελιώτης), η Νύμφη Νύσα μεγάλωσε τον μικρό Διόνυσο πάνω στο ομώνυμο βουνό. Αφήνοντας κατά μέρος τη σύγχυση για τον αριθμό τους και το πόσες μεγάλωσαν τον γιο του Δία και της Σεμέλης, καταγράφουμε το κοινά αποδεκτό, ότι δηλαδή ήταν οι τροφοί του Διόνυσου. Από φόβο προς την Ήρα οι Υάδες εμπιστεύτηκαν το μωρό στη θεία του Ινώ, την αδελφή της Σεμέλης, άλλη θυγατέρα του Κάδμου· αυτές κατέφυγαν στη γιαγιά τους, την Τηθύ.
Εκεί ο Δίας τις μεταμόρφωσε σε αστερισμό, αφού πρώτα η Μήδεια τις έκανε να ξανανιώσουν. Παραδίδεται ακόμη ότι η μεταμόρφωση συντελείται, όταν ο βασιλιάς Λυκούργος της Θράκης κυνήγησε τις τροφούς μέχρι τη θάλασσα· τότε ο Δίας τις λυπήθηκε και τις μεταμόρφωσε. Ενίοτε η μεταμόρφωσή τους αποδίδεται στη θλίψη τους για τον χαμό του αδελφού τους Ύαντα από τσίμπημα φιδιού, από λιοντάρι ή αγριογούρουνο· αυτό τις οδήγησε στην αυτοκτονία.
Η εμφάνισή τους στο ουράνιο στερέωμα, πολύ κοντά στις αδελφές τους Πλειάδες, συνέπιπτε με την εποχή των βροχών της άνοιξης. Εξάλλου, το ίδιο το όνομά τους είναι συνδεδεμένο με το νερό και τη βροχή· στην Αινειάδα αποκαλούνται βροχερές Υάδες (1.743), ενώ στη λήξη των Ελευσινίων οι μύστες άδειαζαν δυο κρατήρες, προφανώς γεμάτους με νερό, τον ένα στην Ανατολή και τον άλλον στη Δύση, φωνάζοντας προς τον ουρανό ὕει, δηλαδή βρέξε, και προς τη γη κύε, δηλαδή σύλλαβε.
Επομένως, δεν αποκλείεται οι απεικονίσεις δύο μόνο Υάδων, όσες ήταν αρχικά, που αδειάζουν δύο κρατήρες με νερό, για να σβήσουν τη φωτιά που έβαλε ο Αμφιτρύωνας ή ο Αντήνορας για να κάψει την Αλκμήνη, πέρα από το να αφηγούνται εικαστικά τον σχετικό μύθο, μπορεί να παραπέμπουν και στο τελετουργικό της επίκλησης προς τον θεό των καιρικών φαινομένων Δία να στείλει βροχή και να γονιμοποιήσει την καμένη από το κρύο ή τη ζέστη γη, που εδώ προσωποποιείται στη μορφή της Αλκμήνης.
Τόσο στον ερυθρόμορφο κωδωνόσχημο κρατήρα του Πύθωνα (360 π.Χ.-320 π.Χ.) όσο και στον αμφορέα με λαιμό του Ζωγράφου του Λούβρου της ίδιας περίπου περιόδου (360 π.Χ.-340 π.Χ.), και οι δυο από την περιοχή της Καμπανίας, η Αλκμήνη, με υψωμένα χέρια, επικαλείται τον Δία για να στείλει βροχή· η παρουσία του θεού δηλώνεται καθαρά στο πρώτο αγγείο, ενώ στο δεύτερο υποδηλώνεται με την περισσότερο δραματική κίνηση προς τα πάνω και των δυο χεριών της Αλκμήνης. Η σύνδεση του πρώτο αγγείου με τον μύθο συνολικά και τη συμπαθητική τελετουργία της πρόκλησης βροχής είναι πρόδηλη, πόσο μάλλον που στην πίσω όψη του παριστάνετα ο Διόνυσος, αγένειος, με συνοδεία Μαινάδων και Σατύρων.
Evans, Bergen (1970). Dictionary of Mythology. New York: Dell Publishing.
Vellacott, Philip (1963). Euripides: Medea and Other Plays. London: Penguin Classics.
Fagles, Robert (1977). Aeschylus: The Oresteia. London: Penguin Classics.
The Oresteia, a trilogy of plays by Aeschylus
Electra, play by Sophocles
Electra, play by Euripides
Orestes, play by Euripides
"Αρχαία Ελληνική Γλώσσα και Γραμματεία"
Η εφαρμογη μας για το κινητο σου
Κατέβασε και εσύ την εφαρμογή μας για το κινητό σου "Ancient Greece Reloaded"