Νεοπλατωνισμος
Βιογραφιες (Βιογραφια, Επιστημες, Φιλοσοφια και Γνωμικα)
Νεοπλατωνισμος
« O όρος νεοπλατωνισμός χρησιμοποιείται από την ιστορία της φιλοσοφίας για να σηματοδοτήσει μια καινοτόμα χρονική περίοδο στη σκέψη και τις ιδέες του πλατωνισμού κατά την περίοδο της ύστερης αρχαιότητας (3ος - 6ος αιώνας). Ο νεοπλατωνισμός αποτέλεσε μεταφυσική, ηθική και μυστικιστική φιλοσοφική σχολή και γι' αυτόν τον λόγο κατέχει, ανάμεσα στα άλλα, κεντρικό ρόλο στην ιστορία των θρησκειών και του αποκρυφισμού.
«..Μην παύεις να ‘λαξεύεις’ το δικό σου ‘άγαλμα’ έως ότου αστράψει πάνω του η θεϊκή λάμψη της αρετής, έως ότου δεις ‘τη Σωφροσύνη να έχει ανέβει στο ιερό της βάθρο’…»Πλωτίνος
Ο Νεοπλατωνισμός αποτέλεσε την τελευταία αναλαμπή του Αρχαίας Ελληνικής φιλοσοφίας. Ιδρυτής του Νεοπλατωνισμού είναι πρακτικά ο Πλωτίνος, αλλά ουσιαστικά ήταν ο δάσκαλος του ο Αμμώνιος Σακκάς, ο οποίος έζησε περίπου το 175 μ.χ έως το 242 μ.Χ, στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Το 193 μ.χ ιδρύει και διδάσκει τον Νεοπλατωνισμό ή Εκλεκτισμό.
Ο Αμμώνιος (έτος γενν. Ι75 μ.Χ.) δεν έγραψε όπως και ο Σωκράτης, απολύτως τίποτα η ζωή και η διδασκαλία του περιβάλλονται για τον λόγο αυτό από πυκνό μυστήριο. Οπως μας αναφέρει ο Πορφύριος μετέπειτα μαθητής του Πλωτίνου, οι ίδιοι οι μαθητές του Βρέννιος, Ωριγένης και Πλωτίνος είχαν συμφωνήσει να μην αποκαλύψουν τίποτα για τις διδαχές του. Οι λιγοστές σωζόμενες μαρτυρίες για τον Αμμώνιο περιορίζονται κυρίως στους: Νεμέσιο, Περί φύσεως ανθρώπου και Ιεροκλή, Περί προνοίας, όπως αναφέρεται από τον Φώτιο.
Για την Νεοπλατωνική σχολή του Αμμωνίου, το Εν βρίσκεται στην κορυφή της πυραμίδας όλων των όντων. Είναι άρρητο, διότι τα μόνα πράγματα που μπορούν να αντιληφθούμε είναι αυτά που συνιστούν αποτελέσματα κάποιων αιτίων.
Το Εν είναι απολύτως αναίτιο και δεν γίνεται γνωστό ούτε μέσω της καταφατικής, ούτε μέσω της αποφατικής θεολογίας. Ως προς την ύπαρξη του Ενός δεν είναι δυνατό να έχουμε αποδείξεις, αλλά μόνο ενδείξεις. Από το Εν παράγονται η νοητή Μονάς και η νοητή Δυάς.
Η Μονάς είναι η μεταφυσική αρχή της ενότητας, της συνέχειας, της ομοιότητας και της ταυτότητας στο σύμπαν. Αντίθετα, η Δυάς είναι η μεταφυσική αρχή της διαίρεσης, της ετερότητας και του πλήθους στο σύμπαν, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η Δυάς είναι και η μεταφυσική αρχή του κακού. Τέτοια αρχή δεν υπάρχει, διότι ως κακό ορίζεται η εκούσια απομάκρυνση κάποιου ανθρώπου από το αγαθό, το οποίο του είναι γνωστό εκ των προτέρων, αφού διαθέτει κοινές έννοιες δοσμένες από το Δημιουργό. Αμέσως μετά ιεραρχικά ακολουθούν ένα πλήθος κατώτερων Θεοτήτων. O Δημιουργός δεν ανήκει στα εμπειρικά δεδομένα, ούτε γίνεται αντικείμενο παρατήρησης, εν τούτοις είναι δυνατό να γίνει αντιληπτός ως ένα βαθμό, από τον άνθρωπο, δια μέσω των ομοιοτήτων μεταξύ του αισθητού και του νοητού κόσμου.
Η τάξη που διέπει το σύμπαν δίνει μια ιδέα για την ύπαρξη του Δημιουργού, που είναι υπεύθυνος γι' αυτήν την τάξη. Στην ουσία, όμως η γνήσια επαφή με το Δημιουργό συντελείται με την ενόραση. Αυτή εξασφαλίζει μια μυστική ένωση με το Δημιουργό, η οποία δεν είναι γνώση με την κυριολεκτική σημασία του όρου.
Κυριότεροι των Νεο-Πλατωνιστών ήταν οι: Πλωτίνος, Πορφύριος, Ιάμβλιχος, Ωριγένης, Πλούταρχος ο Αθηναίος, Πρόκλος, Μαρίνος, Ισίδωρος, Στοβαίος, Δαμάσκιος, Σιμπλίκιος, Σαλλούστιος, Θέων ο Αλεξανδρεύς, Υπατία, Συνέσιος, Ιεροκλής, Λογγίνος.
Ο Νεοπλατωνισμός επηρέασε την Βυζαντινή σκέψη μέσω του Διονυσίου Αρεοπαγίτη και του Μιχαήλ Ψελλού, γονιμοποίησε τη μεσαιωνική σκέψη μέσω του Αγίου Αυγουστίνου, ενώ επηρέασε και την Ισλαμική φιλοσοφία με την έλευση των Αράβων. Γενικεύοντας (μιας και οι Νεοπλατωνικοί διαφοροποιούνταν μεταξύ τους) θα μπορούσαμε να αναφέρουμε κάποια γενικά χαρακτηριστικά της Νεοπλατωνικής φιλοσοφίας.
Υπάρχει μια πολλαπλότητα σε κοσμικό επίπεδο, η οποία ακολουθεί μία ιεραρχία, όπου τo κάθε επίπεδο εκπορεύεται από το ανώτερό του. Η τελευταία και χαμηλότερη βαθμίδα περιλαμβάνει τον φυσικό κόσμο, ο οποίος υπάρχει στον χρόνο και στον χώρο και είναι αντιληπτός δια των αισθήσεων. Το ύψιστο επίπεδο του όντος, και μέσω αυτού οτιδήποτε αισθητό υπάρχει, απορρέει από την έσχατη αρχή, που είναι απόλυτα απελευθερωμένη από προσδιορισμούς και περιορισμούς, και υπερβαίνει εντελώς κάθε νοητή πραγματικότητα. Επειδή δεν έχει περιορισμούς, δεν έχει χαρακτηριστικά γνωρίσματα ή προσδιορισμούς είναι άρρητο, μπορεί να ονομαστεί κατ’ υπέρβαση ως «Εν», ή «Αγαθόν» ως πηγή κάθε τελειότητας.
Εφόσον η ανώτατη αυτή αρχή είναι εντελώς απλή και απροσδιόριστη (ή στερείται ιδιαζόντων χαρακτηριστικών), η γνώση του ανθρώπου μπορεί να επιτευχθεί μόνον εάν υψώσει κανείς το πνεύμα του σε μια άμεση ένωση μαζί της, που δεν μπορεί κανείς να την φανταστεί ή να την περιγράψει.
Ο Νεοπλατωνισμός θέλησε να αναδείξει την υπέρτατη αρετή, την οποία αντιπροσωπεύουν άνθρωποι που θεωρήθηκε ότι διέθεταν εξαιρετική ωριμότητα και θεωρητική διαύγεια. Παρά όλα αυτά, συνδύαζαν εκτός από τη διδασκαλία, υπερφυσικά χαρίσματα, όπως την πρόβλεψη του μέλλοντος, διαίσθηση, αιώρηση, μαγικές επικλήσεις και επωδές. Προσχώρησαν στον πανθεϊσμό και συνέχισαν το παγανιστικό ιδεώδες, αν και αποδέχονται όλοι την προτεραιότητα της μία και μόνης, έστω απροσδιόριστης, πρώτης αρχής του παντός. Από αυτήν την αρχή απορρέει το σύνολο του υπαρκτού σύμφωνα με τις διαβαθμίσεις των υποστάσεων, που μετέχουν, λιγότερο ή περισσότερο, ανάλογα με τη μακρινή ή κοντινή απόσταση τους, στην αρχή δηλαδή στο Αγαθό, τον Θεό ή το Εν.
Η προσέγγιση του τελευταίου προϋποθέτει μία λογική προετοιμασία και ένα είδος ενατένισης, που ομοιάζει με την εισχώρηση κατά τις μυστηριακές τελετές, στα άδυτα των αδύτων (Unio Mystica).
Αρχές του νεοπλατωνισμού
Βασικές αρχές του νεοπλατωνισμού είναι οι παρακάτω:
Υπέρτατη οντολογική αρχή είναι το «Εν» (το Μοναδικό), που τοποθετείται υπεράνω ύπαρξης όπου και καλείται «υπερούσιον». Από το «υπερούσιον Εν» απορρέουν διαδοχικά μέσω υπερχείλισης της ουσίας του ο Νους, δηλαδή ο νοητός κόσμος των ιδεών, και η Ψυχή. Η τελευταία, παρόμοια με τον στωικό Λόγο, εμπλέκεται με την προϋπάρχουσα, αδιαμόρφωτη πρωταρχική ύλη και δίνει έτσι μορφή στον αισθητό φυσικό κόσμο, την κατώτερη υπόσταση της πραγματικότητας. Επομένως σε κάθε φυσικό σώμα εμπεριέχεται ένα απειροελάχιστο τμήμα της Ψυχής, η ατομική ψυχή του, η οποία συντηρεί τη μορφή του με βάση τα πρότυπα που παρέχουν οι ιδέες του Νου.
Τα τέσσερα προαναφερθέντα μεταφυσικά επίπεδα, αν και σαφώς προσανατολισμένα από το ανώτερο (το Εν) στο κατώτερο (τον φυσικό κόσμο), είναι αλληλένδετα και δεν υπάρχουν "κοσμικά χάσματα" μεταξύ τους. Η δημιουργία του κόσμου δεν είναι μία στιγμιαία πράξη αλλά κατά κάποιον τρόπο συμβαίνει συνεχώς, με κάθε οντολογική υπόσταση να υποστηρίζει διαρκώς την ύπαρξη των κατωτέρων της.
Ηθικός προορισμός του Ανθρώπου είναι η επανύψωση της έκπτωτης ατομικής ψυχής του στην αρχική της αφετηρία, δηλαδή η ένωσή της με το αρχικό Εν, μέσω μυστικιστικής έκστασης. Όμως βασική προϋπόθεση για την εκπλήρωση της επανασύνδεσης αυτής είναι η «κάθαρση» που επιτυγχάνεται με τον ενάρετο βίο.
Ως προς την οργάνωση του πολιτικού βίου οι νεοπλατωνιστές πίστευαν στις αντιλήψεις του Πλάτωνα περί ιδεώδους πολιτείας. Λέγεται μάλιστα πως ο Πλωτίνος είχε ζητήσει από τον Ρωμαίο Αυτοκράτορα Γαλιηνό, άνθρωπο του φιλικού του κύκλου στη Ρώμη, να του παραχωρήσει μια από τις κατεστραμμένες πόλεις της Καμπανίας προκειμένου να ιδρύσει πόλη σύμφωνα με τις νεοπλατωνικές θεωρίες, την «Πλατωνόπολη».
Αξιοσημείωτη επίσης είναι η αντίληψη του Ιάμβλιχου και του Πρόκλου σύμφωνα με την οποία η «κίνηση του κόσμου» τελείται κατά «τριαδικό» εξελικτικό σχήμα με πρώτη φάση τη «μονή», δεύτερη την «πρόοδο» και τρίτη την «επαναφορά» ή «επιστροφή». Η εν λόγω κίνηση αφορούσε τη διαδοχική απορροή υποστάσεων της πραγματικότητας από το Εν (η πρόοδος) και την αντίστροφη εγγενή τάση που παρουσιάζουν οι υποδεέστερες υποστάσεις να επιστρέψουν στην πηγή τους (η επαναφορά). Η επαναφορά αποτελεί και την αιτία της ανάγκης της ατομικής ανθρώπινη ψυχής για ύψωση και υπέρβαση του φυσικού κόσμου, της κατώτατης υπόστασης.
Η τριαδικότητα
Σώμα
Το ανθρώπινο σώμα αποτελεί την πραγμάτωση του φυσικού στοιχείου, καθ' όσον απαρτίζεται από τις έννοιες της γης, του νερού, του αέρα και της φωτιάς. Η φυσική υπόσταση καθορίζει την απόδοση των οργανικών κατασκευασμάτων, συντελώντας στην επιρροή της μεταβολής. Κατόπιν τούτου, η ύλη παραμένει αναλλοίωτη, ενώ η μορφή επιδέχεται μετατροπές. Το παράδειγμα του αγάλματος προϋποθέτει την ανακατασκευή του μετάλλου δίσκο αγαλματίδιο.
Ύλη
Το ενδομήτριο συστατικό, ως οντότητα, δεν οριοθετείται. Ωστόσο, τα ιδιώματα της ευκρινούς απαρχής των φυσικών δομών ανάγονται στην μερική ταύτιση, διότι διακυβεύεται θεμελιώδης αποσυγχρονισμός. Η σημασιολογική αοριστολογία προσδίδει ανυπέρβλητες δυνατότητες, οι οποίες ενεργούν κατά ασύμβατη ακολουθία.
Ψυχή
Η ψυχή φέρει την μορφολογική σχηματοποίηση, επιτρέποντας την διαδραστικότητα των αισθητών ερεθισμάτων. Η εσωτερική σύνδεση οξύμωρων ιδεών τροφοδοτεί την ενεργητικότητα της ύπαρξης.
Σχολές
Μετά τον Πλωτίνο και την έκδοση των Εννεάδων από τον Πορφύριο η ορμή του νεοπλατωνισμού ξεχύθηκε σε πολλαπλά διαφορετικά μονοπάτια. Κάθε σχολή στη ρωμαϊκή επικράτεια είχε τον δικό της προσανατολισμό και χαρακτήρα. Οι βασικότερες σχολές ήταν οι παρακάτω:
1. Η Νεοπλατωνική Σχολή Ρώμης: Κεντρικός εκπρόσωπός της ήταν ο Πορφύριος, συγγραφέας πολυάριθμων σχετικών φιλοσοφικών αλλά και επιστημονικών συγγραμμάτων.
2. Η Νεοπλατωνική Σχολή Συρίας ή Συριανή Σχολή: Κύριος εκπρόσωπός της ήταν ο Ιάμβλιχος ο οποίος πέθανε το 330. Μαθητής του υπήρξε ο Σώπατρος (που ο Μέγας Κωνσταντίνος τον είχε ορίσει επόπτη των τελετών στα εγκαίνια της Κωνσταντινούπολης). Επίσης στους μαθητές του συγκαταλέγονται ο Θεόδωρος (εξ Ασίνης) και ο Δέξιππος.
3. Η Νεοπλατωνική Σχολή Περγάμου ή Περγαμηνή Σχολή: Κύριος εκπρόσωπος της οποίας ήταν ο Αιδέσιος ο οποίος και την ίδρυσε, μαθητής του Ιάμβλιχου. Σ΄ αυτήν ανήκαν ο Ευσέβιος, ο Μάξιμος, ο Χρυσάνθιος, ο Ευνάπιος, και ο Αυτοκράτορας Ιουλιανός.
4. Η Νεοπλατωνική Σχολή Αθηνών που εμφανίζεται στις αρχές του 5ου αιώνα: Κύριος εκπρόσωπός της ήταν ο Πλούταρχος (Αθηνών), ο οποίος πέθανε το 431 και τον διαδέχθηκε ο Συριανός. Τον τελευταίο διαδέχθηκε ο σημαντικότερος των Αθηναίων νεοπλατωνιστών, ο Πρόκλος (410 – 485). Διάδοχοι δε αυτού κατά σειρά ήταν ο Μαρίνος, ο Ισίδωρος της Αλέξανδρειας και ο Δαμάσκιος που κατά τη σχολαρχία του το 529 ο Ιουστινιανός έκλεισε με διάταγμα τη φιλοσοφική αυτή σχολή των Αθηνών. Επίσης του Δαμάσκιου μαθητής υπήρξε ο γνωστός σχολιαστής των αριστοτελικών συγγραμμάτων Σιμπλίκιος.
5. Η Νεοπλατωνική Σχολή Αλεξανδρείας ή Αλεξανδρινή Σχολή: Κύριος εκπρόσωπός της ήταν η Υπατία η οποία το 414 έπεσε θύμα της θηριωδίας του αμόρφωτου χριστιανικού όχλου στην Αλεξάνδρεια. Μαθητής της υπήρξε ο Συνέσιος ο μετέπειτα επίσκοπος της Πτολεμαΐδας. Επίσης στον κλάδο αυτό του νεοπλατωνισμού συγκαταλέγονται ο μαθηματικός και ιατρός Ασκληπιόδοτος, ο Ολυμπιόδωρος και ο Ιεροκλής. Εκ της τελευταίας επίσης Σχολής προέρχεται και ο χριστιανός Ιωάννης ο Φιλόπονος. Τελευταίος εκπρόσωπος της Αλεξανδρινής Σχολής ήταν ο Στέφανος ο Αλεξανδρινός που επί Αυτοκράτορα Ηρακλείου δίδαξε τη φιλοσοφία αυτή στη Κωνσταντινούπολη δημιουργώντας έτσι τη Νεοπλατωνική Σχολή Κωνσταντινούπολης.
Αντίκτυπος
Ο νεοπλατωνισμός είχε αναμφισβήτητα ευρεία διάδοση και σημαντική επίδραση. Με αυτόν η Δυτική όσο και η Ανατολική Εκκλησία γνώρισαν τις προ Χριστού, «χριστιανικές ιδέες» του Πλάτωνα και μυήθηκαν σ΄ αυτές, δανειζόμενες φιλοσοφική ορολογία για να περιγράψουν τη θεολογία τους. Η Ανατολική Εκκλησία σήμερα με τον όρο "Υπερούσιον" «ονομάζει» τον Θεό και τον Χριστό («...τον υπερούσιον τίκτει»). Ο Αυγουστίνος πίστευε ότι ο χριστιανισμός ήταν μία τελειοποιημένη εκδοχή του νεοπλατωνισμού κι έτσι, υπό το νεοπλατωνικό του πρίσμα, ταύτισε μεταξύ τους τον νοητό χώρο των ιδεών, τη διανόηση, την ψυχή και το πνεύμα.
Στα νεότερα χρόνια επηρεασμένοι από τις νεοπλατωνικές ιδέες φέρονται ο Κομένιος, ο Σπινόζα, ο Λάιμπνιτς, ο Γκαίτε, ο Έγκελς, ο Γάλλος φιλόσοφος Μπερξόν καθώς και όλα τα σύγχρονα μυστικιστικά φιλοσοφικά ρεύματα. Επίσης με το τριαδικό σχήμα της "μονής-προόδου-επαναφοράς" οι νεοπλατωνιστές επηρέασαν τη θεωρία περί διαλεκτικής κίνησης που ανέπτυξε μεταγενέστερα ο Έγελος, ο οποίος δίδασκε ότι η εξέλιξη ορμώμενη από τη «θέση», προχωρεί στην «αντίθεση» και καταλήγει στη «σύνθεση». Αυτό ακριβώς το εξελικτικό σχήμα είναι που δέχθηκε και παρέλαβε από τον Έγελο ο ιδρυτής του κομμουνισμού Κάρολος Μαρξ.
Πήγαινε: στην Αρχή της Σελίδας
Βιβλιογραφια
Νικολόπουλος, Φίλιππος, «Η διαλεκτική εξελικτική τριάδα κατά την νεοπλατωνική διανόηση», Ελληνική Φιλοσοφική Επιθεώρηση 5 (1988), 267-274
Armstrong, A. H. (1970) The Cambridge History of Later Greek and Early Medieval Philosophy, Cambridge: Cambridge University Press.
Bilolo, M. (2007) Fondements Thébains de la Philosophie de Plotin l'Égyptien, Kinshasa-Munich-Paris: Publications Universitaires Africaines. ISBN 978-3-931169-00-5
Brun, J. (1988) Le Néoplatonisme, Paris
Harris, R. B. (ed.) (1976) The Significance of Neoplatonism, Albany
Harris, (1982) The Structure of Being: A Neoplatonic Approach, Albany
Harris, (1976) Neoplatonism and Indian Thought, Albany
Lloyd, A. C. (1990) The Anatomy of Neoplatonism, Oxford: Oxford University Press
Stephen M. Garrett (2008) Panentheism: The Other God of the Philosophers - From Plato to the Present. By John W. Cooper The Heythrop Journal 49 (2), 354–356.
Wallis, R. T., Neoplatonism, Bristol Classics 1995, μετάφραση στα νέα ελληνικά Γ. Σταματέλλος, Μεταεκδοτική, 2000.
Whittaker, T. (1968) The Neoplatonists, 4th ed. Hildesheim
Zintzen, C. (ed.) (1977) Die Philosophie des Neuplatonismus, Darmstadt
Πηγες
[1] "Wikipedia"
[2] "Λόγιος Ερμής "
Η εφαρμογη μας για το κινητο σου
Κατέβασε και εσύ την εφαρμογή μας για το κινητό σου "Ancient Greece Reloaded"